اسکلروزِ چندگانه یا اِم اِس (به لاتین: Encephalomyelitis disseminata، به انگلیسی: Multiple sclerosis)، نوعی اختلالِ خودایمنیِ سيستمِ اعصابِ مركزی است كه به واسطه پلاك‌هایِ “patches” پراکنده در ماده سفيدِ “white matter” دماغ، در اطرافِ بطيناتِ دماغی و در نخاع، مشخص می‌شود. اين پلاك‌ها در نتيجه تخريبِ پوششِ ميالين به واسطه اختلالِ خودایمنی به وجود می‌آيد.
اِم اِس یک بیماریِ خود ایمنی است که در آن بدن به سلول‌های خود آسیب وارد می‌کند. به گونه‌ای که سیستمِ دفاعی به سیستمِ مرکزیِ اعصاب “CNS”، حمله کرده و نواحی از مغز و نخاع دمیلینه می‌شود. این حالت ممکن است علائمِ فیزیکی، روحی و روانیِ فراوانی را سبب شود و اغلب، پیشرفتِ آن در ناتوانی‌هایِ فیزیکی و ادراکی است. این بیماری اغلب در سنینِ بینِ ۲۰ تا ۴۵ سالگی بروز می‌کند و در بینِ زنان شایع‌تر است، و میزانِ شیوعِ آن بینِ ۲ و ۱۵۰ در هر ۱۰۰٫۰۰۰ بستگی به کشور و جمعیتِ خاصِ آن دارد. «اِم اِس» برایِ اولین بار در سالِ ۱۸۶۸ توسطِ جین مارتین چارکات متخصصِ اعصابِ فرانسوی معرفی شد. این بیماری علاجی ندارد، اما ثابت شده است چندین معالجه مفید واقع می‌گردد. یکی از نام‌هایِ دیگری که کلمهٔ مختصرِ اِم اِس با آن شناخته می‌شود “Disseminated sclerosis” است.
علائم و نشانه‌ها این بیماری
حرکتِ غیرِ اِرادی چشم یکی از نشانه‌هایِ بیماریِ «ام اس» است
شروعِ «ام اس» ممکن است ناگهانی یا تدریجی باشد. علایم ممکن است شدید یا به اندازه‌ای خفیف باشد که بیمار ماه‌ها تا سال‌ها به پزشک مراجعه نکند. علایمِ «ام اس» بسیار متغییر است، و به محل و شدتِ ضایعات در سیستمِ عصبیِ مرکزی(به انگلیسی: CNS ) بستگی دارد. علایم شاملِ کم بساوایی[۱] (تغییر در حسِ لامسه)، ضعف و سُستی در ماهیچه، گِرفتگی و اِنقباضِ غیرعادیِ ماهیچه‌ها، مُشکل در حرکت؛ ناهماهنگیِ حرکتی[۲]، اِختلال در تَکَلُم (تَکَلُمِ بُریده)،[۳]، نیستاگموس[۴]، دوبینی[۵] (یک شِیء را دوتا دیدن)، کاهِشِ حدتِ بینایی، تاریِ دید یا کاهشِ دیدِ رنگی (Optic neuritis)، خستگی و دردهایِ جسمی، نشانه‌هایِ دردهایِ شدیدِ طولانی که بیشتر از حدِ معمول طول کشیده‌اند، مشکلات در مثانه، روده و شکم. اختلالاتِ عصبی به صورتِ متداول وجود دارند و این می‌تواند به شکلِ “Lhermitte’s Sign“ باشد. درد و اختلالاتِ عصبی از عمومی‌ترین نشانه‌ها در «ام اس» می‌باشند. این درد به صورتِ پایدار، خسته کننده و ایجادِ حسِ خارش، کرختی، گِزگِز و مورمور، سوزن‌سوزن شدن یا سوزشِ دردناک توصیف شده‌است و معمولاً در پاها اتفاق می‌افتد.
در اثرِ این بیماری، اغلبِ عصب‌هایِ بینایی، عصب‌هایِ نُخاعی و «Cerebellar Conections» آسیب می‌بینند، که مُنجَر به نوروپاتی نوری، آتاکسی و… نهایتاً مرگ می‌شود.
مقایسه ام آر آی از یک لایه مغز در فواصلِ ماهیانه. نقاطِ روشن نشان‌گرِ آسیب دیدگی می‌باشد
علتِ اصلیِ این بیماری هنوز مشخص نیست، اما این بیماری در اغلبِ موارد دارایِ توارث ژنتیکی می‌باشد و فرزندانِ افرادِ مبتلا به «ام اس»، دارایِ احتمالِ زیادی برایِ اِبتلا به این بیماری می‌باشند. گمان می‌رود «ام اس» با این آنتی ژن‌ها در ارتباط باشد. بر این اساس، یک ژنِ فرضی برای این بیماری در نظر گرفته شده‌است که «MSSG» نامیده می‌شود. همچنین به تازگی مشخص شده است که جهش در ژن «PTPRC» که بر روی کروموزوم ۱ قرار دارد، نیز در بروزِ «ام‌اس» نقش دارد. پروتئین «PTPRC» یا «CD۴۵» یک رِسِپتورِ غشایی است که در غشاءِ همه سلول‌های خونی، به جز گلبول‌های قرمز بالغ وجود دارد. این رِسِپتور، نقش تیروزین فسفاتازی دارد و در غیرِ فعال کردنِ JAK-کیناز نقش دارد.
تشخیص
آزمون تشخیصی قطعی برای شناسایی ام‌اس وجود ندارد. توانبخشی بیماران ام‌اس از اهمیت خاصی برخوردار می‌باشد. کاردرمانگران می‌توانند در جلوگیری از سیر پیشرفت بیماری نقش اساسی را ایفا کنند. در ایران خوشبختانه اکثر بیماران ام‌اس با کارهای توانبخشی بخصوص کار درمانی و فیزیوتراپی بخوبی آشنا هستند و به تأثیر شگرف این درمان‌های جانبی روی بیماری خود کاملاً واقف شده‌اند. با این حال این خود بیمار است که نقش اساسی و تعیین کننده در بهبود سلامتی خود دارد و تا خود بیمار اراده نکند هیچ کسی نمی‌تواند به وی کمکی کند. محدودیت در مصرف نمک و قند و شکر و همچنین پرهیز از غذاهای در روغن سرخ شده و غذاهای آلوده به قارچ مثل ترشی‌های سپیدک زده و یا نانی که بیش از یک روز در هوای آزاد مانده باشد در کاهش درد این بیماران موثر است.
تاریخچه
جین مارتین چارکات (به انگلیسی: Jean-Martin Charcot) (۱۸۲۵-۱۸۹۳) متخصص اعصاب فرانسوی، اولین فردی بود که اسکلروز چندگانه را به صورت یک بیماری جدا در سال ۱۸۶۸ به رسمیت شناخت.
درمان
گر چه هنوز درمان قطعی برای بیماری ام اس پیدا نشده‌است اما روش‌های متعددی برای کاهش سرعت پیشرفت بیماری و همین‌طور فروکش سریع‌تر هر حمله و کاستن از ناتوانی‌ها و علائم آزاردهنده وجود دارد. بعلاوه در حال حاضر تحقیقات وسیعی برای دستیابی به روش‌های موثرتر درمانی وجود دارد و به نظر می‌رسد در سال‌های آینده درمان‌های جدیدتری کشف شود. در حال حاضر روش‌های درمانی این بیماری را می‌توان به چند دسته تقسیم کرد.
درمان‌هایی که در حملات عود بیماری بکار می‌روند:
متیل‌پردنیزولون، ACTH و تعویض پلاسما (پلاسما فرز)
درمان‌هایی که سرعت پیشرفت بیماری را کم می‌کنند:
- انواع انترفرون بتا ( آونکس، بتافرون، ربیف)
- گلاتیرامراستات (کوپاکسون)
- فینگولیمود (گیلنیا)
- ناتالیزوماب (تای سابری)
- میتوگزانترون (نوانترون)
درمان‌هائیکه سبب تخفیف علائم بیماری می‌شوند
علت‌ها
پروفسور کاظم فتحی، رئیس آکادمی جراحان اعصاب و استخوان آمریکا گفت: هنوز علت اصلی بروز بیماری ام اس MS مشخص نیست اما برخی دانشمندان معتقدند که بر اثر یک سری ویروس‌های کم رشد که اکثر آنها از خانواده ویروس‌های سرماخوردگی و زکام هستند ایجاد می‌شود. وی زکام‌های متعدد که بیشتر بر اثر آلودگی هوا اتفاق می‌افتد را عامل مهم شیوع ابتلا به ام‌اس در ایران دانسته‌است.[۶]
در ماههای پایانی سال۲۰۰۹ میلادی شبکه‌ای تلویزیونی نتایج کار تحقیقاتی چند سال گذشته دکتر زامبونی و همکارانش را به نمایش درآورد. دکتر زامبونی متخصص عروق و استاد دانشگاه فرارا در ایتالیا با مشاهده نزدیک همسر خود که به بیماری ام اس مبتلا بود و همچنین آزمایش‌ها و بررسی‌هایی که به عمل آورد به این نتیجه رسید که علت بیماری ام اس تجمع و رسوب آهن در رگهای مغزی است. درحال حاضر در چندین دانشگاه معتبر بحث‌هایی برای بررسی این نظریه هستند.
منابع
- ویکی‌پدیای
- مرکز آنلاین اطلاعات ام.اس
- انجمن ام‌اس ایران
- پایگاه آموزشی بیماریهای مغز و اعصاب
