سينوزيت به عنوان يكي از شايع‌ترين بيماري‌هاي جوامع بشري هر ساله شمار زيادي كودك و بزرگسال را به مراكز درماني مي‌كشاند و هزينه‌هاي زيادي صرف تشخيص و درمان آن مي‌شود. در اين نوشتار سعي بر اين است كه در مورد اين بيماري اطلاعاتي به زبان ساده در اختيار خوانندگان قرار گيرد.
• سينوس چيست؟
سينوس حفره خالي حاوي هوا در ضخامت استخوانهاي سر و صورت است كه با منفذي ظريف به داخل بيني راه پيدا مي‌كند. سطح داخل آن از لايه نازكي به نام مخاط مفروش شده است. افراد بالغ، چهار جفت سينوس دارند كه شامل
– يك جفت سينوس فكي كه در ضخامت استخوانهاي فك بالا قرار دارد. سينوس‌هايي كه از همه بيشتر مورد توجه است
– يك جفت از سينوس‌ها در ضخامت استخوانهاي پيشاني جاي دارد.
– يك جفت از سينوس‌ها در ضخامت استخوانهاي نزديك گوشه داخلي چشم واقع شده است كه سينوس‌هاي اتموئيد نام دارد.
– يك جفت از سينوس‌ها نيز در ضخامت استخوان كف جمجمه قرار گرفته است كه سينوس‌هاي اسفنوئيد ناميده مي‌شود.
غشاي مخاطي پوشاننده سينوس‌ها و بيني روزانه بيش از نيم ليتر مايع ترشح مي‌كند. اين مايع موجب مرطوب شدن سطح مجاري تنفسي مي‌شود و همچنين هواي تنفسي را از ذرات ريز و ميكروب‌ها تصفيه مي‌كند. متعادل كردن حرارت، تامين رطوبت هواي تنفسي، سبك كردن استخوانهاي جمجمه، جلوگيري از انتقال ضربه‌ها به عناصر داخل جمجمه، مشاركت در رشد صورت، تاثير در كيفيت تشديد صدا و افزايش منطقه حساسه بويايي از ديگر اعمالي است كه به سينوس‌ها نسبت مي‌دهند.
• سينوزيت يعني چه؟
سينوزيت ورم و التهاب مخاط پوشاننده سينوس در اثر عوامل مختلف است. عوامل ايجاد كننده سينوزيت دو دسته‌اند:
الف) عواملي كه موجب انسداد منافذ خروجي سينوس‌ها مي‌شوند. بيشتر علل در اين دسته قرار دارند.
ب) عواملي كه در حركت مواد ترشحي سينوس‌ها اختلال ايجاد مي‌كنند.
• چه عواملي سبب بسته شدن منفذ سينوس مي‌شود؟
– مهم‌ترين علت بسته شدن منفذ سينوس‌ها، سرما خوردگي و عفونتهاي ويروسي حاد است كه همانا شايع‌ترين علت ايجاد‌كننده سينوزيت به شمار مي‌آيد. سينوزيت حاد كمتر از يك ماه طول مي‌كشد.
– آلرژي يا حساسيت، به دليل ايجاد تورم و انسداد مجراي سينوس، عامل مهم ديگر ابتلا به سينوزيت است.
– انحراف تيغه بيني، بزرگ شدن شاخك‌هاي بيني، پوليپ، لوزه سوم، وجود اجسام خارجي در بيني و در موارد نادر تومورهاي خوش‌خيم و بدخيم داخل بيني، همگي ممكن است با مسدود كردن راه خروج ترشحات از سينوس، ايجاد سينوزيت كنند. سيگار كشيدن، عفونتهاي دنداني و ضربه به سر از عوامل ديگر سينوزيت مي‌باشند. معمولا به دنبال هر سرماخوردگي، مخاط سينوس‌ها نيز دچار التهاب مي‌شود كه با بهبود سرماخوردگي، اين التهاب از بين مي‌رود ولي در موارد زير به خاطر شك به سينوزيت بايد به پزشك مراجعه نمود:
– علايم سرماخوردگي بيش از 14-10 روز طول بكشد يا به تدريج بدتر شود.
– با سردرد شديد همراه باشد.
– ورم صورت يا تغييرات چشمي ظاهر شود.
– درد صورت بيش از 4-2 روز باقي بماند كه معمولا يك طرفه است.
– تب بالاي 38 درجه، بيشتر از 3 روز ادامه يابد.
– ترشحات بيني پس از گذشت 7-5 روز از شروع سرما خوردگي، زرد يا سبز رنگ شود.
– 14-10 روز پس از برطرف شدن ساير علايم، سرفه همچنان باقي بماند؛ به ويژه اگر خلط‌دار باشد.
– گوش درد (به ويژه يك طرفه) بيش از يك روز باقي باشد.
• سينوزيت حاد و مزمن چه علايمي دارند؟
مهم‌ترين علامت سينوزيت حاد در افراد بزرگسال، درد سينوس است كه بر حسب سينوس مبتلا، محل درد نيز مي‌تواند متفاوت باشد. درد ممكن است در گونه، پيشاني يا اطراف و عمق چشم و نواحي پشت سر، بالاي سر، شقيقه‌ها حس شود.
معمولا درد با احساس سنگيني و فشار همراه است و بيشتر در ساعات بيداري رخ مي‌دهد. ممكن است اين حالات با خم شدن بدتر شود. گاه بيمار احساس مي‌كند گويي مايعي در سرش در حركت است. ترشحات چركي بيني كه از سوراخ‌هاي بيني يا پشت گلو خارج مي‌شود و گرفتگي بيني از ديگر علايم شايع است.
در برخي موارد كاهش حس بويايي و چشايي و احساس مزه بد در گلو همراه با ترشحات چركي پشت گلو نيز وجود دارد. ممكن است فرو بردن ترشحات در كودكان به تهوع و استفراغ منجر شود. در برخي موارد كاهش اشتها، تنفس بدبو و سرفه نيز وجود دارد.
گاهي ترشحات غليظ پشت گلو موجب بسته شدن شيپور استاش و احساس پُري و صداي تق تق در گوش شود. ممكن است همراه با اين علايم، تب با شدت كم يا زياد وجود داشته باشد.
در صورتي كه علايم سينوزيت بيش از 3 ماه ادامه يابد يا تغييرات غير قابل برگشت ايجاد شده باشد، سينوزيت به شكل مزمن درآمده است. در سينوزيت مزمن شدت علايم كمتر است و معمولا درد يا تب وجود ندارد. از علايم سينوزيت مزمن، گرفتگي بيني و ترشحات مداوم از بيني و پشت گلو است. ممكن است كاهش حس چشايي و بويايي همراه با بوي بد دهان نيز وجود داشته باشد. سرفه‌هاي مزمن و تغييرات رفتاري در كودكان نيز گاهي از سينوزيت مزمن ناشي مي‌شود.
• چه عواملي به سينوزيت‌هاي مكرر يا مزمن منجر مي‌شود؟
در هر فردي ممكن است يك يا چند مورد از عوامل زمينه‌ساز زير وجود داشته باشد.
الف) عفونتهاي مكرر ويروسي: در خردسالاني كه در مهد كودك‌هاي شلوغ نگهداري مي‌شوند، عفونتهاي مكرر موجب مي‌شود كه پيش از رهايي از يك سرماخوردگي، كودك گريبانگير سرماخوردگي ديگر شود و مجالي براي بهبود ترشحات بيني در فواصل سرماخوردگي‌ها نباشد.
ب) آلرژي: حساسيت به عوامل مختلف، از جمله عوامل استنشاقي يا غذايي مي‌تواند عامل زمينه ساز سينوزيت باشد.آلرژي بيني به دو شكل ظاهر مي‌شود:
1- آلرژي فصلي كه در فصلي خاص مانند بهار يا تابستان آشكار شده و از گرده درختان، علف‌هاي هرز و چمن ناشي مي‌شود.
2- آلرژي دائمي، يعني در تمام طول سال گرفتگي و ترشح بيني وجود دارد كه گرد و خاك منزل و موجودات ريز همراه آن به نام “مايت” ، قارچ‌هاي معلق در هوا و مواد زايد حيوانات خانگي به عنوان عامل آن شناخته شده‌اند.
3) دود سيگار و آلودگي هوا
4) اختلالات سيستم دفاعي بدن
5) برگشت مواد غذايي از معده به مري كه موجب سوزش سر دل مي‌شود؛ مشخص شده است كه اين عامل نيز زمينه سينوزيت را در كودكان فراهم مي‌كند.
6) اختلالات ساختماني داخل بيني و تغييرات ساختاري منافذ سينوس‌ها كه ممكن است مادر زادي يا اكتسابي باشد.
7) بزرگي لوزه سوم در خردسالان
8) وجود اجسام خارجي در بيني: ترشح چركي يك طرفه و بدبو از بيني خردسالان به احتمال زياد دال بر وجود جسم خارجي در بيني است.
9) ممكن است تومورهاي بيني و سينوس با علايمي شبيه سينوزيت مزمن تظاهر نمايد.
10) گاهي عوامل قارچي با برانگيختن واكنش‌هاي ايمني بدن زمينه ساز سينوزيت مزمن مي‌شود.
• آيا سينوزيت هميشه با سردرد همراه است؟
خير، در بسياري از موارد سينوزيت مزمن، سردرد وجود ندارد و در بسياري از سردردها نيز اثري از سينوزيت ديده نمي‌شود. معمولا افراد هر نوع سردردي را به سينوزيت نسبت مي‌دهند و چون براي خوب شدن آنچه كه به تصورشان سينوزيت است، آنتي بيوتيك‌هاي زيادي مصرف مي‌كنند، نتيجه‌اي نمي‌گيرند. به طوري كه در معاينه دقيق اين دسته از بيماران مشخص شده است كه سردرد آنها با سينوزيت هيچ ارتباطي ندارد.
• آيا وجود ترشحات پشت گلو نشانه سينوزيت است؟
خير، در بيشتر افرادي كه تنها مشكل شان ترشحات پشت گلو است، سينوزيت مطرح نيست. بنابراين بهتر است كه بيماران در صورت مشاهده ترشحات پشت گلو، پيش از استفاده غير ضروري از آنتي‌بيوتيك‌ها به پزشك مراجعه نمايند تا علت اصلي آن مشخص شود. بيشترين علت ترشح پشت گلو آلرژي مي‌باشد.
• سينوزيت چگونه تشخيص داده مي‌شود؟
– تشخيص سينوزيت حاد در بيشتر مواقع از روي علايم بيماري و با معاينه دقيق، بدون نياز به عكسبرداري امكان‌پذير است.
– در سينوزيت مزمن، معاينه دقيق داخل بيني تا حد زيادي به تشخيص كمك مي‌كند. در صورتي كه پزشك به سينوزيت مزمن مشكوك باشد، دو روش تشخيص كمكي، اطلاعات بيش‌تري را در اختيار قرار مي‌دهند. يكي از آنها آندوسكوپي تشخيصي بيني و سينوس و ديگري سي‌تي‌اسكن است. البته سي‌تي‌اسكن بايد زماني انجام شود كه عفونت بيمار مهار شده و بيمار در بهترين وضعيت از نظر درمان دارويي قرار داشته باشد.
• اقدامات حمايتي
1- استفاده از بخور آب يا هواي مرطوب باعث بهبود جريان هواي بيني مي‌شود و اين امر به باز شدن بيني و كاهش پاسخ به عوامل تحريكي آنتي‌ژني كمك مي‌كند. همچنين خشكي بيني و غليظ و چسبنده شدن ترشحات موكوسي را مي‌كاهد.
2- شستشوي بيني با آب و نمك نيز مانند يك ضد احتقان عمل كرده و به كاهش علايم كمك مي‌كند.
3- نقش عوامل و مكمل‌هاي تغذيه‌اي را نمي‌توان از نظر دور داشت. مصرف ويتامين‌هاي A، L گلوتاتيون (نوعي ويتامين) و سلنيوم اثر آنتي اكسيداني داشته و در افرادي كه بيماري التهابي مزمن دارند مفيد است.
4- تاثير ورزش بر روي افزايش فعاليت اعصاب سمپاتيك مخاط سينوس و بيني شناخته شده است، به طوري كه باعث اثر ضد احتقاني و افزايش جريان ترشحات بيني شده و از اين لحاظ انجام آن در اقدامات حمايتي سينوزيت مفيد است.
• پيشگيري
1- بهترين راه، عدم تماس با افراد مبتلا به سرماخوردگي يا ساير عفونتهاي ويروسي دستگاه تنفسي فوقاني است.در صورت تماس، بهتر است از ماسك استفاده شده و پس از تماس، دستها با آب و صابون شسته شوند.
2- واكسيناسيون سالانه عليه باكتري شايع ايجاد كننده آن (هموفيلوس آنفلوآنزا)
3- در صورت ابتلا به سرماخوردگي، گرفتگي يا احتقان بيني به سرعت درمان شود.
4- عدم مصرف هر گونه دخانيات در محيط كار و منزل، چرا كه دود باعث تحريك مخاط و التهاب در بيني و سينوس‌ها مي‌شود.
5- وجود رطوبت در هوا در جلوگيري از ابتلا به سينوزيت موثر است.
6- در صورت ابتلا به سرماخوردگي، غرغره مكرر آب و نمك از پيشرفت بيماري به سوي سينوزيت جلوگيري مي‌كند. گرد‌آوري : مريم فتحي زير نظر دكتر فاطمه صرافها
منبع خبر :مركز بهداشت و درمان دانشگاه تهران
