مهمترين نشانه سلامت كودك، رشد و تكامل مطلوب است و دوران شيرخواري حساس‌ترين مرحله از مراحل رشد و تكامل كودك است. در چنين شرايطي شير مادر تامين كننده نيازهاي غذايي كودك و به طور همزمان تامين كننده مواد ايمني بخش لازم براي كودك است.
شير مادر علاوه بر تامين تندرستي دوران شيرخواري و كودكي در دوران سالمندي تاثير مثبت بر سلامت انسان دارد، كودكاني كه از شير مادر تغذيه شده‌اند در دوران سالمندي به مراتب كمتر از كودكان محروم از شير مادر به بيماريهاي قلبي و عروقي گرفتار مي‌شوند. تركيب شير مادر از هنگام تولد تا پايان دوره شيرخواري به تناسب نياز كودك تغيير مي‌كند و همين مسئله باعث مي‌شود كه كودك از مطمئن‌ترين و مناسب‌ترين تغذيه بهره‌مند باشد، حتي تركيب شير مادر در هر مرتبه شيردهي نيز كمي تغيير مي‌كند به طوري كه در ابتدا شير رقيق‌تر و در انتها غليظ‌تر و داراي چربي بيشتر است. دادن آغوز يا شير غليظ روزهاي اول پس از زايمان اهميت زيادي در تامين سلامت كودك دارد و بهترين راه براي تخمين كفايت شير مادر و مناسب بودن تغذيه شير خوار استفاده از كارت پايش رشد است.
• مزاياي شير مادر براي كودك
1- غذاي كامل براي نوزاد
• شير مادر از تولد تا 6 ماهگي به تنهايي تمام نيازهاي غذايي شير خوار را تامين مي‌نمايد به طوري كه داراي آب كافي است و نياز به دادن آب يا آب قند در 6 ماه اول و قبل از شروع غذاي كمكي حتي در مناطق بسيار گرم و خشك نيست و در اين مناطق بايد وعده‌هاي شيردهي را افزايش داد.
• به علت سهل‌الهضم و مغذي بودن، در دوران بيماري كودك بهترين غذاست و درضمن اشتهاي كودك نسبت به آن تغيير نمي‌كند.
• داراي سديم و پروتئين كافي است كه به كليه‌هاي نارس كودك صدمه‌اي وارد نمي‌كند.
• شير مادر در سال دوم زندگي تا يك سوم انرژي و مواد مغذي كودك را تامين مي‌كند پس بهتر است همراه با غذاي خانواده استفاده شود.
• بدليل وجود لاكتوفرين و اسيديته بيشتر شيرمادر، جذب آهن آن بهتر صورت مي‌گيرد.
• كليسم شير مادر به سبب متناسب بودن نسبت كلسيم و فسفر بهتر جذب مي‌شود و كمبود كلسيم در اين كودكان كمتر گزارش شده است.
2- تميز و ايمن زاست
• شير مادر تميز، با درجه حرارت مناسب و عاري از آلودگي و در دسترس است.
• آغوز (كلستروم يا ماك) شير روزهاي اول، زرد رنگ، غليظ، مغذي و حاوي مواد مفيد و ارزنده به عنوان مهمترين منبع ايمن‌سازي براي كودك بر ضد بيماريهاي عفوني است.
• سلولهاي زنده و عوامل مختلف ضد ميكروبي شير مادر خصوصاً آغوز مي‌توانند باكتريها، ويروسها و انگلها را از بين برده و احتمال ابتلاي شير خوار را به بسياري از عفونت‌ها (گوارشي، تنفسي و گوش مياني) را كاهش مي‌دهد.
3- محافظت در مقابل ايجاد آلرژي
• ابتلا به آسم، اگزما و انواع آلرژي در شير خواراني كه از شير مادر تغذيه مي‌كنند كمتر است.
• يافته‌هاي چندين مطالعه نشان مي‌دهد كه شير دادن به مدت 6 ماه و يا بيشتر احتمال بروز حساسيت تنفسي يا غذايي را كاهش مي‌دهد و نوزادان نارسي كه در خانواده‌اي با سابقه آلرژي به دنيا مي‌آيند در صورت تغذيه با شير مادر كمتر به اگزما مبتلا مي‌شوند. همچنين تغذيه انحصاري با شير مادر در 4 ماه اول احتمال ابتلا به آسم را تا سنين 6 سالگي كاهش مي‌دهد.
4- محافظت در مقابل مشكلات گوارشي
• دل دردهاي قولنجي،جمع شدن گاز و استفراغ و حساسيت نسبت به پروتئين در اين شير خواران كمتر است.
• اسهال در شير خواران به مراتب كمتر و نيز به سبب نوع مدفوع، سوختگي ناحيه تناسلي و باسن كمتر است.
• توصيه مي‌شود به كودكان نارس كه قادر به مكيدن نمي‌باشند شير مادر را دوشيده و با قطره چكان يا قاشق چايخوري و حتي لوله معده خورانده شود زيرا منجر به پيشگيري از بروز بسياري از بيماريهاي عفوني و مرگ ناشي از آن در نوزادان نارس مي‌شود.
5- تقويت هوش نوزاد
كودكاني كه به مدت 6 ماه يا بيشتر از شير مادر تغذيه مي‌كنند بهره هوشي بالاتري دارند.
6- جلوگيري از چاقي در سنين بالا
• احتمال افزايش كلسترول در بزرگسالي و احتمال ابتلا به بيماريهاي قلبي و عروقي در شير خواراني كه از شير مادر تغذيه مي‌كنند به علت متابوليسم بهتر كلسترول كمتر است.
• با گذشت زمان، تركيب شير مادر متناسب با نياز رشدي شيرخوار تغيير پيدا مي‌كند چربي شير مادر در شروع هر بار شيردهي كمتر است و سپس ميزان آن به تدريج بيشتر مي‌شود. اين تغييرات كمك بزرگي به سير نگه داشتن و وزن گيري شيرخوار مي‌كند.
• به سبب وجود چربي بيشتر در شير انتهاي هر بار شيردهي، شيرخوار كاملاً سير شده، پرخوري نمي‌كند و كمتر چاق مي‌شود. بنابراين چاقي شيرخواراني كه با شير خشك تغذيه مي‌شوند زمينه‌ساز عوارض قلبي عروقي و ديابت در بزرگسالي است.
• مكيدن مكرر پستان مادر باعث ارضا غريزه مكيدن و احساس سيري همزمان در شيرخوار مي‌شود.
7-رشد و تكامل نوزادان نارس و بيمار
تماس پوستي مادر و نوزاد در گرم نگه داشتن و بهبود رشد و تكامل نوزادان نارس و بيمار نقش حياتي دارد. دفعات ابتلا به بيماري در كودكاني كه با شير مادر تغذيه مي‌شوند كمتر بوده و ميزان بستري شدن در بيمارستان و جدايي از مادر نيز كمتر ديده شده است.
8- كاهش مشكلات دنداني
شيرخواراني كه از شير مادر تغذيه مي‌كنند كمتر دچار مشكلات دنداني ناشي از پستانك و تغذيه مصنوعي و پوسيدگي دندانها مي‌شوند.
• مزاياي شير دادن براي مادر
1- كمك به كاهش وزن مادر
مادراني كه فرزندان خود را شير مي‌دهند زودتر وزن اضافي خود را از دست مي‌دهند و اندامشان زودتر به حالت طبيعي قبل از بارداري بر مي‌گردد.
2- كاهش استرس و خونريزي بعد از زايمان
• جمع شدن و برگشت رحم به اندازه طبيعي سريع انجام مي‌گيرد. برگشت سريع رحم به حالت طبيعي و ديرتر شروع شدن عادت ماهيانه به دليل تداوم شيردهي باعث جلوگيري از كم خوني مادر مي‌شود.
• تغذيه انحصاري و مكرر با شير مادر در شبانه روز، عادت ماهيانه مادر و امكان تخمك‌گذاري وي را به تعويق انداخته و احتمال حاملگي زودرس را كاهش مي‌دهد.
3-كاهش خطر ابتلا به سرطان، پوكي استخوان، افسردگي‌ها و …
• احتمال ابتلا به سرطان پستان و تخمدان، شكستگي لگن و پوكي استخوان، ديابت و بيماري مولتيپل اسكلروزيس (MS) در زناني كه خود به فرزندانشان شير مي‌دهند كمتر است.
تماس مكرر كودك با بدن مادر در جريان شيردهي، موجب احساس آرامش مادر شده،سبب بهتر شدن وضع روحي و عاطفي مادر مي‌شود. مادراني كه خود فرزندانشان را شير مي‌دهند از امنيت خاطر و شادابي بيشتري به دليل ترشح هورمون مخصوص برخوردارند و كمتر افسرده مي‌شوند.
• مزاياي اقتصادي-اجتماعي شير مادر
• تغذيه با شير مادر به مراتب ارزانتر مي‌باشد. به دليل كمتر بيمار شدن نوزاد هزينه درمان نيز كمتر مي‌باشد.
در بيمارستانهايي كه از شيوه مراقبت هم اتاقي مادر و نوزاد استفاده مي‌شود ميزان بروز عفونت و همه‌گير شدن آن در بين نوزادان به مراتب كمتر و در نتيجه هزينه بيمارستانها و نيروي انساني نيز كاهش مي‌يابد.
تغذيه شيرخوار با شير مادر علاوه بر كمك به رشد و تكامل مناسب نسل آينده از خروج ارز به خارج از كشور جلوگيري و باعث توسعه اقتصادي مي‌گردد. شير مادر به حفاظت از محيط زيست نيز كمك مي‌كند.
سلامت هر جامعه با بهبود وضع تغذيه، رشد كودكان، پيشگيري از بيماريهاي عفوني، تنظيم خانواده و كنترل جمعيت ارتباط مستقيم دارد. تغذيه با شير مادر به تنهايي همه اين امكانات را با روشي اقتصادي و آسان ميسر مي‌سازد.
تهيه و تنظيم : نرگس رحمتي- زير نظر دكتر پيمان رستگاري متخصص اطفال
منبع خبر : مركز بهداشت و درمان دانشگاه تهران
