وجود زخم در ناحيه سر ممكن است شما را متوجه احتمال شکستگی جمجمه سازد. مصدوم ممكن است هوشيار يا بيهوش باشد. شکستگی جمجمه بخاطر احتمال آسيب دیدگی مغزی خطرناک محسوب مي‌شود. باكتريها ممكن است با ورود به مغز ايجاد عفونت كنند. خروج مايع روشن و شفاف (مايع مغزی – نخاعی) و یا خون آبکی (خونابه) از گوش و يا بینی نشانگر آسیب جدی و خطرساز و احتمال وجود نقطه‌ای برای ورود باکتریها به مغز مي‌باشند.
در هر مصدومی که بدنبال ضربه به سر بيهوش شده است بايد به وجود شکستگی جمجمه مشکوک شويد. به خاطر داشته باشيد اگر حركات شديد سر (مخصوصاً به جلو و به عقب) باعث بیهوش شدن مصدوم شوند احتمال وجود صدمات گردنی بطور همزمان نيز مطرح مي‌باشد.
• علائم
– وجود زخم و يا خونمردگی در ناحیه سر
– وجود يك ناحيه نرم و يا فرو رفته در پوست سر
– اختلالات هوشیاری
– کاهش پیشرونده در سطح پاسخ دهی
– خروج مایع روشن و خون آبکی (خونابه) از بینی و یا گوش
– بهم خوردن قرینگی، کج شدن و يا تغيير شكل نواحی سر و صورت.
• اهداف درمانی
– احیای مصدوم در صورت نياز
– باز نگهداشتن راه هوایی
– ترتیب دادن انتقال مصدوم به بيمارستان
• اقدامات
1- اگر مصدوم بیهوش است مسیر هوايی وی را باز كرده تنفس و نبض را كنترل نموده و آماده انجام عمليات احياء در صورت لزوم باشيد. مصدوم را در وضعيت ريكاوري قرار دهيد. اگر به وجود ضايعات نخاعی شک کردید بر طبق مباحث صدمات نخاعی و نحوه درمان مصدوم بیهوش رفتار نماييد.
2- به مصدوم هوشيار كمك نماييد تا بطوريكه سر و شانه‌ها بالاتر از بقيه بدن باشند روی زمین قرار بگیرد. اگر ترشحاتی از گوش وجود داشته باشد مصدوم را به نحوی قرار دهید که گوش طرف مبتلا پايين‌تر قرار گيرد. روی گوش را با يك پوشش استريل و يا يك پد تميز پوشانيده و به ملايمت کمی آن را با بکارگیری بانداژ در محل خود ثابت نماييد. توجه كنيد كه داخل مجرای گوش را مسدود نكرده و چیزی داخل آن قرار ندهيد.
3- هرگونه خونریزی از ناحیه سر را كنترل نموده و به دنبال يافتن ساير صدمات و درمان آنها نيز باشيد. با سرويس‌های امدادی تماس بگيريد.
4- تنفس، نبض و سطح واكنش مصدوم را هر ده دقيقه يكبار تا زمان رسيدن کمک امدادی بررسی و ثبت نماييد و اطمينان حاصل كنيد كه یادداشتهای شما حتماً همراه مصدوم به بيمارستان برده خواهد شد.
• افزايش فشار داخل جمجمه (و فشار روی مخ)
این موقعیت بسیار جدی و خطرناک بوده و تقريباً بدون استثنا نياز به عمل جراحی دارد. افزايش فشار داخل جمجمه مي‌تواند مثلاً در اثر تجمع خون يا تورم مغز حاصله از ضربه ايجاد گردد. اين حالت مي‌تواند علاوه بر شکستگی جمجمه و ضربه به سر، در اثر عوامل دیگری منجمله حمله مغزی، عفونتها و يا تومور نيز ايجاد گردد. افزايش فشار مغزی مي‌تواند بلافاصله پس از صدمات ناحيه سر ايجاد شده و يا به صورت تأخیری و پس از گذشت چندين ساعت و حتی چندین روز بروز کند. از اینرو شما همیشه باید سعی کنید که دریابید آیا تاريخچه‌ای از یک ضربه که اخیراً به سر وارد گرديده است وجود دارد يا خير.
• علايم
با پيشرفت موقعيت، (افزايش فشار داخل جمجمه) سطح واكنش مصدوم رو به كاهش مي‌رود. ممكن است علايم زير نيز وجود داشته باشند.
– سابقه اخیر ضربه سر که به دنبال آن بهبودی کامل مشهود بوده باشد. مدتی بعد وضعیت مصدوم افول كرده و دچار اختلال هوشیاری شده است.
– وجود سردرد شديد
– كسالت و خواب آلودگی
– تغییر قابل ملاحظه شخصيت و يا رفتار مثلاً تحريك پذير شدن
– تنفس صدا داری که کند مي‌گردد.
– وجود يك نبض كند ولی در عین حال قوی و پر
– مردمکهای نامساوی و یا گشاد شده
– ضعيف شدگی و یا فلج یک سمت از صورت يا بدن.
• اقدامات
– با اورژانس تماس بگيريد.
– اگر مصدوم دچار بیهوشی گردید طبق اصول ذكر شده در درمان مصدوم بيهوش عمل كنيد.
– اگر مصدوم هوشيار است وی را در وضعیتی که راحت باشد نگهداشته و نبض، تنفس و سطح پاسخ‌دهی وی را هر ده دقيقه بررسی و ثبت كنيد.
منبع: مباني كمك هاي اوليه ، ترجمه:دكتر نادر سيد رضوي. انتشارات:مؤسسه آموزش عالي علمي كاربردي هلال ايران. چاپ اول.1383.
