عوامل موثر در ناباروری

 ● ناباروري : يعني اين كه يك زوج بعد از يكسال مقاربت جنسي بدون استفاده از هيچگونه وسيله جلوگيري از بارداري صاحب فرزند نشوند. ناباروري مي‏تواند به علت وجود يك عامل در يكي از زوجين باشد. گاهي نيز اختلال در يك يا دو مرحله از پروسه تناسلي، مانع از حاملگي مي‏شود.
● ريسك فاكتورهاي موثر در ناباروري:
– سن : قويترين عامل ممانعت كننده باروري در زنان است. بعد از سن 32 سالگي باروري زنان به تدريج كاهش مي‏يابد چرا كه در اين زنان تخمكهاي جديد توليد نمي‏شوند. ناباروري در زنان مسن‏تر مي‏تواند ناشي از اختلالات كروموزومي باشد كه در اين گروه از زنان مشكلات بهداشتي مزيد بر علت شده و ميزان سقط جنين نيز افزايش مي يابد. كاهش تدريجي باروري در مردان بعد از سن 35 سالگي اتفاق مي‏افتد.
- استعمال دخانيات
- الكل
- اضافه وزن ( چاقي ): يكي از علل شايع در ناباروري زنان، زندگي ماشيني و كم تحرك و افزايش وزن غيرطبيعي مي‏باشد.
- لاغري : زنان با اختلالات غذايي مثل بي‏اشتهايي عصبي و رژيمهاي غذايي با كالري پايين و گياه‏خواري در معرض خطر بيشتري هستند. چنين زناني به خاطر كمبود مواد غذايي مهمي چون ويتامين B12، روي، آهن و اسيدفوليك ناباروري را تجربه خواهند كرد. همچنين دوندگان ماراتون و زناني كه تمرينات سخت ورزشي دارند مستعد اختلالات قاعدگي و ناباروري هستند.
● عوامل ناباروري در مردان
- اختلال در مورفولوژي ( شكل ) و حركت اسپرم : اگر اسپرم نتواند خود را به سرعت به تخمك برساند و شكل غيرطبيعي داشته باشد باروري اتفاق نمي‏افتد.
- عدم توليد اسپرم در بيضه
- تراكم پايين اسپرم : مايع مني بايد حدود 20 ميليون اسپرم در هر ميلي ليتر داشته باشد.
- واريكوسل: سياهرگهاي گشاد شده بيضه كه باعث افزايش دماي بيضه شده و مرگ اسپرم را موجب مي‏شود.
- كاهش تستوسترون* :
- سندرم كلاين فلتر: در اين سندرم اختلال در كروموزوم X وجود دارد. مرداني با 2 كروموزوم X و يك كروموزوم y كه اختلال در رشد بيضه و توليد اسپرم دارند.
- عفونتها : عفونت ممكن است موقتاً روي حركت اسپرم موثر باشد. اغلب بيماريهاي منتقله از راه تناسلي مثل كلاميديا و گنوره‏‏‏آ* با ناباروري مردان مرتبط مي‏باشند. اين ميكروارگانيسمها قادرند گذرگاه عبور اسپرم را مسدود كنند. مايكوپلاسما ارگانيسمي است كه خود را به اسپرم چسبانده و حركت آن را كاهش مي‏دهد. اگر بيماري اوريون بعد از سن بلوغ رخ دهد باعث التهاب بيضه‏ها و اختلال در توليد اسپرم مي‏شود. التهاب پروستات* ، مجاري اپيديديم* نيز ممكن است بر حركت اسپرمها اثر داشته باشد.
- مشكلات آناتوميكي آلت تناسلي، انزال برگشت دهنده، انسداد اپيديديم، عدم وجود مايع مني، آنتي* باديهاي ضد اسپرم و تصلب بافتها
- بهداشت عمومي و شيوه زندگي
الف) فشارهاي رواني : استرس عامل مداخله گر در عملكرد هورمونهاي محرك توليد اسپرم است. تعداد اسپرمها زماني كه فرد تمرينهاي سخت و بيش از اندازه دارد و در مواقعي كه فرد درگير فشارهاي رواني دراز مدت است تحت تأثير قرار مي‏گيرد. از طرفي مشكلات ناباروري، باعث استرس بيشتري مي‏گردد. به اين ترتيب ناباروري مي‏تواند در روابط اجتماعي و عملكرد جنسي موثر باشد.
ب) سوء تغذيه : كمبود موادي چون ويتامين C ، سلنيم ، روي و فولات مي‏تواند باعث ناباروري شود.
ج) چاقي
د) سرطان و درمان آن : هر دو روش راديوتراپي ( درمان با اشعه ) و شيمي درماني باعث اختلال در توليد اسپرم مي‏شود.
هـ ) الكل و داروها و سوء مصرف مواد
ي ) جراحيهاي بزرگ و سخت مي تواند در ناباروري اثر بگذارد. بعضي امراض مثل ديابت، بيماريهاي تيروئيد، ايدز ، سندرم كوشينگ، آنمي* ، حملات قلبي و اختلالات كبد و كليه با ناباروري مرتبط هستند.
و) سن
ن ) عوامل محيطي : تماس با عواملي چون گرما ، توكسين‏ها (مواد سمي) ، مواد شيميايي مي‏تواند باعث سرطان بيضه شود. اگر مردان در معرض هيدروكربن‏هايي چون اتيل بنزن، بنزن، تولوئن، گزيلن و حلالهاي آروماتيك كه در رنگهاي روغني، لاكها و چسب‏ها استفاده مي‏شود، قرار گيرند، خطر ناباروري افزايش مي‏يابد.

● عوامل ناباروري در زنان
– آسيب و اختلال در لوله فالوپ* : اختلال در اين قسمت يكي از رايجترين فاكتورهاي خطر در حاملگي است چرا كه تخمك تورم يافته، قادر به عبور از اين مسير براي جاي گرفتن در رحم نمي‏باشد. در ضمن احتمال حاملگي خارج رحمي در عفونتهاي لوله رحم افزايش مي‏يابد.
– آندومتريوز: رشد بافت‏هاي رحمي در خارج از رحم
– كيست‏هاي تخمدان
– بافتهاي آسيب ديده بين رحم و تخمدانها: كه از انتقال تخمك به لوله فالوپ جلوگيري مي‏كند.
– اختلالات تخمداني: در اثر آسيب بخشي از مغز كه وظيفه تنظيم عملكرد تخمدانها را بر عهده دارد ايجاد مي‏شود اين بي‏نظمي در سيستم هورموني، روي تخمدانها اثر گذاشته، مي‏تواند باعث كاهش هورمون LH و FSH شود.
– افزايش پرولاكتين* : افزايش اين هورمون در زناني كه در دوران شيردهي نيستند ، مي‏تواند نشان دهنده حضور يك تومور هيپوفيزي باشد.
– سندرم تخمدان پلي كيستيك : در اين سندرم افزايش محصولات آندروژن‏ها* از بلوغ فوليكولها جلوگيري مي‏كند، فوليكولهاي كوچك كه توان رشد ندارند در تخمدان باقي مانده و مزمن شدن اين مسئله باعث بزرگي خوش خيم تخمدانها مي‏شود. افزايش سطح آندروژن‏ها ممكن است باعث رشد موهاي زخيم و تيره در ناحيه چانه، بالاي لب و زير شكم همچنين جوشهاي چركي در پوستهاي چرب ‏شود.
– يائسگي زودرس: بيماريهاي اتوايميون* ، هيپوتيروئيديسم* ، پرتو درماني ، شيمي درماني ، استعمال دخانيات در يائسگي زودرس دخالت دارند.
– فيبروز خوش خيم رحمي : باعث انسداد لوله فالوپ مي‏شود.
– چسبندگي درون لگن : نواري از بافتهاي آسيب ديده ارگانهاي درون لگن را به هم مي‏چسباند كه اين مشكل معمولاً بعداز عفونت لگن ، آپانديسيت يا جراحي لگن اتفاق مي‏افتد و باعث كاهش عملكرد تخمدانها و لوله هاي فالوپ مي‏شود.
– عوامل ديگر : استفاده از بعضي روشهاي درماني خاص ،مشكلات تيروئيدي، سرطان و شرايطي مثل به تأخير افتادن بلوغ و يائسگي، سندرم كوشينگ، آنمي داسي شكل، ايدز، ديابت و بيماريهاي كليه مي‏تواند در باروري زنان موثر باشد.

تهيه و تنظيم: نرگس دوستخواه
زير نظر دكتر الهه اخوان تفتي جراح و متخصص بيماريهاي زنان، زايمان و نازايي

منبع خبر : مركز بهداشت و درمان دانشگاه تهران