داروهاي بدون نسخه معمولاً بدون نظارت پزشك مصرف ميشوند،بنابراين آگاه كردن بيمار از محدوديت زماني مصرف آنها ميتواند به كاهش خطر آنها كمك كند.
دلايل زيادي جهت محدود كردن دوره مصرف داروهاي بدون نسخه وجود دارد كه در ادامه به بعضي از آنها اشاره خواهيم كرد.
● بيماريهاي جدي : در برخي موارد مصرف طولاني مدت داروهاي بدون نسخه ميتواند مانع بروز علائم بيماريهاي جدي و عدم تشخيص به موقع آنها گردد.
◊ داروهاي ملين ( حداكثر استفاده براي 7 روز) و داروهاي ضد اسهال ( حداكثر استفاده براي 48 ساعت) مثالهايي از اين مورد هستند. اسهال ميتواند ناشي از عوامل متعددي مانند عفونتهاي ويروسي، باكتريال يا انگلي باشد و مصرف يك داروي ضد اسهال ميتواند موجب احتباس عامل بيماريزا در بدن گردد. يبوست مداوم نيز ميتواند نشانهاي از بيماريهاي خاص نظير برخي سرطانهاي روده باشد.
◊ داروهاي بدون نسخه مصرفي در درمان هموروئيد نبايد بيشتر از 7 روز استفاده شوند. اگر بعد از اين دوره مشكل بهبود نيافت بيمار بايد جهت بررسي دقيق تر به پزشك مراجعه نمايد. هموروئيد در صورت عدم درمان ميتواند منجر به بيرون زدگي، در نتيجه آلوده شدن عروق مربوطه با مدفوع و يا خونريزي اين رگها شود.
◊ داروهاي خوابآور كه بدون تجويز پزشك مصرف شوند فقط براي درمان بيخوابي هايي كه موقتاً به دلايلي مانند اضطراب ناشي از ازدواج، امتحان يا سخنراني ايجاد ميشود و حداكثر به مدت 2 هفته به صورت خود درماني ميتوانند مصرف شوند. در مواردي كه بيخوابي ناشي از نگرانيهاي شغلي، شكست در ازدواج يا دلايل ناشناخته باشد. بهتر است بيمار زير نظر پزشك اقدام به مصرف اينگونه داروها نمايد.
◊ داروهاي موضعي تسكين درد لثه جهت تسكين نواحي دردناك داخل دهان كه اغلب زخمهاي ناشي از دندان مصنوعي يا وسايل ارتودنسي ميباشد بكار ميرود و نبايد بيشتر از 7 روز بعد از ايجاد زخم مصرف شوند زيرا احتمال بروز سرطانهاي داخل دهان در بيماراني كه تنباكو را ميجوند وجود دارد مصرف اين داروهاي مسكن اگر موجب تأخير در مراجعه به پزشك شود ممكن است موجب گسترش تومور به ساير نقاط بدن شوند.
◊ داروهاي ضدالتهاب گلو فقط براي گلو دردهاي خفيف و گذرا مناسب هستند و نبايد بيشتر از 2 روز مصرف شوند و اگر مشكل بيشتر از 7 روز ادامه پيدا كند، بيمار بايد به پزشك مراجعه نمايد. زيرا در صورتيكه مشكل بيمار ناشي از فارنژيت استرپتوككي باشد، خود درماني با اين داروها ميتواند منجر به وخيم شدن بيماري شود.
◊ داروهاي مصرفي در درمان خشكي چشم بدون نظارت پزشك نبايد بيشتر از 72 ساعت مصرف شوند. مشكلات خفيف و گذراي ناشي از قرار گرفتن در معرض باد هنگام اسكي و يا كار كردن طولاني مدت با كامپيوتر، در طول اين دوره كوتاه قابل درمان است. اما خشكي چشم ميتواند نشانه بيماريهاي جديتري باشد كه ساير قسمتهاي بدن را هم تحت تأثير قرار ميدهد و تشخيص افتراقي توسط پزشك بايد صورت بگيرد.
◊ در مورد بسياري از داروهاي پوستي براي اطمينان از عدم عفونت باكتريايي حداكثر دوره استفاده 7 روز ميباشد. داروهاي مصرفي بعد از گزش حشرات، محصولات موضعي آنتي باكتريال، مواد ضدعفوني كننده، داروهاي سوختگي، مسكنهاي موضعي، هيدروكورتيزن و پمادهاي مصرفي در سوختگي پاي نوزادان از اين گروه هستند. اگرچه مصرف اين داروها باعث بهبود نسبي و موقت افراد ميشود ولي در صورت تداوم مشكل، مراجعه بيمار به پزشك ضروري است.
● بينتيجه بودن مصرف دارو:
در مواردي كه فردي به استفاده از برخي داروهاي بدون نسخه ميپردازد در صورت عدم مشاهده نتيجه بعد از يك دوره خاص لازم است مصرف دارو قطع شود. به عنوان مثال برخي داروهاي حاوي هيدروكينون كه به عنوان داروي ضدلك در درمان لكهاي ناشي از افزايش سن، نور آفتاب و لكهاي ناشي از بارداري يا مصرف استروژن يا داروهاي ضدبارداري مصرف ميشوند، به تدريج و با سرعت كمي اثر ميكنند اما بيمار بايد در طول 3 ماه نتيجه اين داروها را ببيند. در غير اينصورت عوارض دارو از ادامه مصرف آن بيشتر است و براي مطمئن شدن از عدم وجود بيماريهايي نظير ملانوما بهتر است به پزشك مراجعه شود.
به علاوه در همه بيماران مصرف ماينوكسيديل موثر نميباشد و بيشترين مورد مصرف آن در ريزش مو با الگوي مردانه ميباشد. در صورتيكه آقايان با مصرف ماينوكسيديل 2% به مدت 12 ماه و يا مصرف ماينوكسيديل 5% به مدت 4 ماه و يا خانمها با مصرف ماينوكسيديل 2% به مدت 8 ماه نتيجهاي نديدند ادامه مصرف آن توصيه نميشود و مراجعه به پزشك جهت تشخيص ساير دلايل ريزش مو و يا تجويز ساير داروهاي موثر، ضروري است.
در برخي موارد كه مصرف دارو در يك دوره زماني مشخص تأثيري در رفع مشكل نداشته باشد، دارو بايد قطع و بيمار به پزشك مراجعه نمايد. نمونهاي از اين مشكلات عبارتند از : تب ( 3 روز) ، زخمهاي لب يا مخاط دهان ( 7 روز)، سردرد ( 10 روز)، زگيل (12روز) و ضد احتقانهاي موضعي ( 7 روز)، البته قطرههايي كه جهت رفع گرفتگي بيني استفاده ميشود در صورت مصرف بيشتر از 3 روز ميتوانند باعث عود اين مشكل شده و بيمار ناچار به استفاده مداوم از آنها جهت رفع گرفتگي بيني گردد.
برخي محصولات مانند آدامسهاي نيكوتين يا چسبهاي نيكوتيندار در صورتي كه بيش از حد مورد استفاده قرار گيرند اعتيارآور هستند. داروهاي ترك سيگار حاوي نيكوتين، فقط بايد به مقدار و مدت محدودي كه در توضيحات آنها تعيين شده استفاده شوند.
تعداد محدودي از داروهاي بدون نسخه در صورت صلاحديد پزشك، محدوديت زماني براي مصرف ندارند مانند داروهاي مورد مصرف در درمان ادم قرنيه ( خود درماني بدون تجويز پزشك جايز نيست) و دندانهاي حساس (بدون مراجعه به دندانپزشك استفاده بيشتر از 4 هفته مجاز نيست)
برخي ديگر از داروها نيز به دلايل زير محدوديت زماني مصرف ندارند.
1. شرايط بيمار نياز به مصرف داروها در تمام طول زندگي را دارد.
2. داروي مورد استفاده براي مشكل بيمار نسبتاً كم خطر است.
3. دارو جهت پيشگيري از يك مشكل خاص مصرف ميشود.
مثالهايي از اين مورد عبارتند از : مصرف آنتي هيستامينها جهت رينيت آلرژيك ، دايمتيكون به عنوان ضد نفخ ، ضد آفتابها ، داروهاي موضعي درمان آكنه.
منبع خبر : مرکز بهداشت و درمان دانشگاه تهران
