امروزه توليدكنندگان واكسن، فرآوردههايي با بالاترين ايمني و تأثير ممكن توليد ميكنند. اما تاكنون هيچ فرآورده بيولوژيكي يا دارويي كه بتواند صد در صد ايمن و موثر باشد ساخته نشده است و برخي عوارض ناخواسته بسيار نادر مربوط به واكسن هميشه اتفاق خواهد افتاد.
اكثر عوارض واكسنها شايع، خفيف و بي‌نياز از درمان بوده و عواقب بلند مدت ندارند. واكنشهاي شديد و جديتر بسيار نادرند و معمولاً تواتر قابل پيشبيني دارند. بنابراين واكسن در دوران كودكي ممكن است عارضه را تسريع بخشد. مهمتر آنكه واكسنها در زماني از دوران طفوليت و كودكي داده ميشوند كه مشكلات ديگري نيز وجود دارند. به طور مثال سرماخوردگي و سرفه در بين كودكان وجود دارد اما ممكن است والدين سرفه و عطسه پس از واكسن را به عوارض ناشي از واكسن نسبت دهند.
• برنامه ايمنسازي كودكان با توجه به شرايط اپيدميولوژيك كشور
بدو تولد: ب ث ژ . فلج اطفال و هپاتيت ب
2 ماهگي: سه گانه، فلج اطفال، هپاتيت ب (سه گانه شامل ديفتري، كزاز، سياه سرفه)
4 ماهگي: سه گانه، فلج اطفال
6 ماهگي : سه گانه ، فلج اطفال ، هپاتيت ب
12 ماهگي: MMR (سرخك، سرخجه، اوريون)
18 ماهگي: سه گانه ، فلج اطفال، MMR
6سالگي: سه گانه ، فلج اطفال
• نكات مهم در واكسيناسيون
* شروع برنامه ايمنسازي كودكان نارس (كمتر از 37 هفته) با وزن بيش از 2000 گرم همانند جدول ايمنسازي عادي است.
* نوزادان نارس با وزن كمتر از 2000 گرم بايستي چهار نوبت واكسن هپاتيت B در زمانهاي بدو تولد، يك، دو و شش ماهگي دريافت كنند. ولي چنانچه اين نوزادان بعد از يكماهگي براي دريافت اولين نوبت واكسن مراجعه نمايند بدون توجه به وزن تولد برنامه ايمنسازي همانند ساير كودكان خواهد بود.
* واكسيناسيون شيرخواراني كه در نوزادي تعويض خون شدهاند يا خون و فرآوردههاي خوني دريافت كردهاند، بايد مطابق جدول ايمن سازي انجام شود.
* واكسيناسيون شيرخواراني كه در نوزادي به هر علت دچار زردي شدهاند، بايد مطابق جدول ايمنسازي انجام شود.
*در افراد مبتلا به هموفيلي و بيماريهاي خونريزي دهنده، كليه واكسنهاي تزريقي بايستي زير نظر پزشك انجام شود.
* سوء تغذيه نه تنها مانعي براي ايمن سازي نيست، بلكه ايمن سازي بموقع كودكان مبتلا به سوء تغذيه لازم است.
* شل بودن مدفوع و يا سرماخوردگي و تب مختصر مانع ايمن سازي نيست.
* برنامه زمانبندي دريافت واكسن در افراديكه تزريق مكرر خون دارند (مانند بيماران مبتلا به تالاسمي، مطابق جدول روتين است)
* در صورتيكه واكسنهاي زنده ويروسي تزريقي بطور همزمان مورد استفاده قرار نگيرد، بايد بين آنها حداقل يكماه فاصله باشد.
* در صورت فقدان كارت ايمنسازي يا سابقه معتبر ايمن سازي، پس از بررسي كامل و دقيق از جمله حافظه مادر در صورت نياز ايمن سازي ادامه يابد.
* ملاك سابقه معتبر واكسيناسيون سند معتبري است كه نشان دهنده واكسيناسيون فرد باشد از قبيل كارت واكسيناسيون، ثبت در دفاتر مراكز بهداشتي درماني، خانههاي بهداشت، تيمهاي سيار و گواهي پزشكي.
* در زنان حامله استفاده از واكسنهاي ويروسي زنده ( به جزء پوليو و تب زرد) ممنوع است بجز موارديكه خطر ابتلا به بيماري بر عوارض آن غالب باشد.
* در صورتيكه مابين دوزهاي يك واكسن فاصلهاي بيش از مقدار توصيه شده باشد نيازي به شروع مجدد سري واكسيناسيون از ابتدا يا تجويز دوز اضافي نيست و بايستي برنامه ايمنسازي در هر زمان ادامه يابد.
* از تزريق واكسنها در ناحيه سرين به دليل احتمال آسيب به عصب سياتيك و يا كاهش اثر بخشي واكسن به علت بافت چربي زياد آن ناحيه بايستي خودداري نمود.
* در كودكان كوچكتر از دو سال تزريق واكسن در ناحيه قدامي خارجي ران و در افراد بالاتر از دو سال تزريق در عضله دلتوئيد صورت گيرد.
* اگر لازم باشد در يك جلسه واكسيناسيون بيش از يك نوع واكسن تزريق شود، بايد در محلهاي جداگانه (حداقل بفاصله 5/2 سانتيمتر) و يا در دو سمت انجام شود.
* در افراد مبتلا به ايدز (HIV)، فقط واكسن ب. ث. ژ منع استفاده دارد و استفاده از ساير واكسنهاي برنامه گسترش ايمن سازي بلامانع است.
* تغذيه با هر نوع شير، از جمله شيرمادر، با خوراندن قطره فلج اطفال مغايرتي ندارند و لازم نيست كه قبل و يا بعد از خوراندن قطره، شير قطع شود. در صورت استفراغ در كمتر از 10 دقيقه پس از دريافت قطره فلج اطفال بايستي تجويز قطره تكرار شود.
* توصيه ميشود همزمان با تزريق واكسن ثلاث (سه گانه) يك دوز قطره استامينوفن تجويز و به والدين آموزش داده شود تا در صورت تب يا بيقراري هر چهار ساعت آنرا تكرار كنند.
* اگر پس از تزريق واكسن سه گانه درجه حرارت بدن كودك بالاتر از 40 درجه سانتيگراد (زيربغل)، گريه مداوم بيش از سه ساعت كه قابل آرام كردن نباشد و يا تشنج ظرف 72 ساعت رخ دهد در نوبتهاي بعدي به جاي واكسن سهگانه بايد واكسن دوگانه خردسالان (ديفتري و كزاز) تزريق گردد.
* تزريق واكسن سه گانه خردسالان در كودكان داراي ضايعات مغزي پيشرونده ممنوع است و بايد به آنها واكسن دوگانه خردسالان تزريق گردد.
* فاصله بين نوبت سوم و چهارم واكسن سه گانه نبايد از 6 ماه كمتر باشد.
* در مورد كسانيكه سابقه تشنج دارند و با مصرف دارو تحت كنترل هستند تزريق واكسن سه گانه (DTP) بلامانع است.
* براي حفظ ايمني پس از پنج نوبت واكسن سه گانه يا دوگانه، واكسن دوگانه ويژه بزرگسالان بايد هر ده سال يكبار تزريق شود.
* در افراد مبتلا به هموفيلي، واكسن هپاتيت ب بايد زير جلدي تزريق شود.
* نوزاداني كه از مادران HBSAg+ متولد شدهاند و علاوه بر دريافت نوبت اول واكسن ايمنوگلوبولين نيز دريافت داشتهاند در سن 15-9 ماهگي بايد از نظر HBSAg و HBSAb كنترل شوند و در صورت لزوم مورد پيگيري قرار گيرند.
* واكسيناسيون (هپاتيت ب) هيچگونه منع تلقيح ندارد، حتي اگر فرد مبتلا به هپاتيت ب باشد.
* واكسنهاي زنده (MMR ، تب زرد و فلج اطفال) در افراد حامله و موارد ابتلا به بيماريهاي نقص ايمني و افراديكه بدنبال ابتلا به بدخيمي دچار ضعف سيستم ايمني هستند و كسانيكه مواد تضعيف كننده سيستم ايمني يا اشعه دريافت ميكنند نبايد استفاده شود.
* افراد با سابقه واكنشهاي آنافيلاكتيك (كهير عمومي، تنگي نفس، تورم دهان و گلو، فشار خون يا شوك) بدنبال خوردن تخم مرغ، نبايد واكسنهايي كه روي بافت تخم مرغ آماده ميشوند مثل آنفلوانزا و تب زرد را دريافت نمايند.
تهيه و تنظيم: نرگس رحمتي زير نظر : دكتر پيمان رستگاري، متخصص كودكان و نوزادان
منبع خبر : مركز بهداشت و درمان دانشگاه تهران
