مشخصات يك نسخه صحيح
نسخه: عبارت است يك دستور دارويي كه به طور كتبي و يا شفاهي از طرف پزشك، دندانپزشك و يا ساير افرادي كه مطابق قانون اجازه تجويز دارو را دارند صادر مي‌گردد. صفت مشخصه‌اي كه نسخه دارويي بايستي دارا باشد اين است كه دارويي معين، در زمان مشخص جهت فرد بخصوصي تجويز شود.
مشخصات يك نسخه دارويي
1- مشخصات پزشك: در نسخه‌هاي دارويي بايد نام و نام خانوادگي پزشك، شماره نظام پزشكي، مرتبه پزشكي (عمومي يا متخصص)، نشاني مطب، شماره تلفن تماس درج شده باشد. اندازه يك نسخه معمولاً برابر يك صفحه A5 مي‌باشد.
2- تاريخ نسخه: نوشتن تاريخ نسخه اهميت زيادي دارد هم از نظر قانوني و هم از نظر درماني. از آنجا كه نسخه يك مدرك مستند است، نوشتن تاريخ ضروري است. تاريخ بايد واضح بوده و خط خوردگي نداشته باشد و در صورت خط خوردگي تاريخ صحيح نسخه همراه با مهر و امضاي پزشك در پشت نسخه درج گردد. معمولاً ، سازمان‌ها و موسسات بيمه درماني (تامين اجتماعي، خدمات درماني، نيروهاي مسلح) مهلت زمان معيني را براي پيچيدن نسخه‌هاي خود مقرر مي‌كنند بطوريكه پس از اين مهلت، داروخانه‌هاي طرف قرارداد مجاز به پيچيدن نسخه به عنوان نسخه بيمه‌اي نخواهند بود. به طور مثال در حال حاضر اعتبار نسخ بيشتر بيمه‌هاي درماني كشور حداكثر تا 72 ساعت مي‌باشد.
3- نام و نام خانوادگي، سن و نشاني بيمار: براي جلوگيري از اشتباه در تحويل دارو به بيمار ذكر نام و نام خانوادگي بيمار به شكل خوانا ضروري است. در برخي از كشورها درج سن بيمار در نسخه براي كودكان زير 12 سال و سالمندان الزامي است. در مواردي كه بايد دوز دارو برحسب كيلوگرم وزن بيمار تعيين گردد و محاسبه دوز به داروساز واگذار شده است وزن بيمار نيز بايد در نسخه قيد گردد.
4- عنوان نسخه يا سرنسخه: سر نسخه يا شروع به عنوان يك سمبل يا علامت R يا RX مشخص مي شود و به نظر مي‌رسد مخفف شده كلمه لاتين Recipe (به معني به اين شكل اجرا كن) مي‌باشد. برخي از مورخين اين سمبل را از ستاره ژوپيتر مي‌دانند كه توسط قدما به عنوان كمك كننده به بهبودي بيماران به كار مي‌رفته و با گذشت زمان تحريف شده و به صورت علامت كنوني RX مورد استفاده قرار مي‌گيرد. اين علامت در سمت چپ و بالاي نسخ نوشته مي‌شود. در كشور ما ذكر هوالشافي در كنار اين علامت متداول گرديده است.
5- متن نسخه: بخش اصلي نسخه مي‌باشد و حاوي اسامي و مقادير مواد دارويي تجويز شده مي‌باشد. در مورد هر قلم داروي تجويزي شش عامل بايد مشخص گردد. 1- نام دارو 2- شكل دارو 3- تعداد دارو 4- واحد دارو 5- نحوه مصرف 6- فواصل تجويز دارو.
نام دارو: نام دارو ممكن است به صورت ژنريك يا تجارتي نوشته شود نام دارو بايد به زبان انگليسي باشد. در كشور ايران اسامي داروها بيشتر به صورت ژنريك نوشته مي‌شود. نام ژنريك نامي است كه در سراسر دنيا به آن نام شناخته مي‌شود (مانند Propronolol).
نام تجارتي نامي است كه هركارخانه سازنده براي هر داروي خود انتخاب مي‌كند (مانند inderal) تفاوت بكارگيري اين نامها آن است كه در صورت بكارگيري نام ژنريك نظير پروپرانولول، داروساز مجاز است كه هر فرآورده ژنريك موجود در بازار را به بيمار ارائه كند اما اگر نام تجارتي مانند ايندرال و يا پروپرانولول توليد دارو نوشته شده باشد، داروساز موظف است كه فقط همان محصول را به بيمار عرضه نمايد.
شكل دارو:انتخاب راه مصرف دارو يكي از مهمترين وظايف پزشك است زيرا هر كدام از راههاي مصرف داروها، داراي مزايا و معايبي مي باشد. بعد از نوشتن نام دارو در همان سطر بلافاصله شكل دارو نوشته مي‌شود، در بعضي موارد قبل از نام دارو نوشته مي‌شود. توصيه مي‌شود كه از اسامي مخفف (مانند Syp, Supp, Spy) استفاده نشود چون ممكن است به علت ناخوانا بودن با هم اشتباه شوند. براي تسهيل نسخه خواني و كاهش خطاهاي دارويي، توصيه مي‌شود بين نام دارو و شكل دارو فاصله گذاشته شود.
قدرت دارو: با توجه به اينكه بسياري از اشكال دارويي با قدرت‌هاي (مقدار ماده موثره دارويي) متفاوت در داروخانه وجود دارند پزشك بايد به طور واضح، قدرت شكل دارويي مورد نظر را وارد نمايد، چون در غير اين صورت داروساز موظف است كه شكل دارويي با كمترين قدرت موجود در بازار را به بيمار ارائه نمايد، همچنين سازمان‌هاي بيمه‌گر پايين‌ترين قيمت را مي‌پذيرند. قدرت دارو بعد از شكل دارو و با فاصله و برحسب واحد mg و gr نوشته مي‌شود.
مثال: cap Amoxicillin 250 mg فرآورده‌هاي بيولوژيك بر حسب (Unit) نوشته مي‌شوند.
تعداد دارو:بايد از اعداد متعارف استفاده گردد و از بكارگيري اعداد رومي نظير (X,XI, XII) خودداري گردد. در مورد اشكال دارويي قابل شمارش نظير قرص و كپسول و آمپول، غالباً بايد تعدادي از يك دارو در نسخه نوشته شود كه براي تكميل دوره درماني مورد نظر پزشك كافي باشد.
دستور دارو: دستور دارو بايد كامل و خوانا نوشته شود، در كشور ما دستور دارو عمدتاً به فارسي نوشته مي‌شود. دستور دارو بايد راه مصرف، ميزان مصرف، دفعات مصرف، دوره مصرف و شرايط مصرف را مشخص نمايد. در يك نسخه كامل، صرف نظر از شكل دارويي راه مصرف دارو نيز بايد ذكر شده باشد. در برخي از موارد ممكن است يك شكل دارويي براي مصرف از راه غيرمتعارف تجويز شده باشد، به طور مثال مي‌توان از تجويز آمپول جنتا مايسين تزريقي براي بخور اشاره نمود. براي تعيين ميزان مصرف دارو در هر بار، بايد از مقياس‌هاي استاندارد استفاده نمود و از بكارگيري مقياس‌هاي مبهم و تعريف نشده‌اي نظير «پيمانه» خودداري گردد. براساس استانداردهاي بين‌المللي هر قاشق چايخوري 3 سي سي، هر قاشق مرباخوري 5 سي سي و هر قاشق غذاخوري 15 سي سي گنجايش دارد. البته بايد توجه داشت كه قاش‌هاي مرباخوري خانگي غالباً بيش از 3 تا 5/3 سي سي گنجايش ندارند. دفعات مصرف دارو بايد طوري درج گردد كه باعث برداشت نادرست بيمار نگردد. در مواردي كه اثربخشي يا ايمني دارو منوط به مصرف آن در شرايط خاصي است بايد اين شرايط نيز در دستورات مصرف قيد گردد. به عنوان مثال در مورد محلول‌هاي تزريقي عضلاني روغني بهتر است در دستور مصرف دارو به لزوم تزريق عميق عضلاني آنها اشاره نمود.
6- مهر و امضاء پزشك:هر نسخه دارويي با امضاي پزشك رسميت مي‌يابد و ارزش حقوقي و قانوني پيدا مي‌كند. داروسازان از لحاظ قانوني مجاز به پيچيدن نسخه‌هاي فاقد امضا نيستند. بعلاوه نسخه‌هاي دارويي بايد مستقيماً و به صورت دستي توسط پزشك امضا شوند و بكارگيري مهر امضا به جاي امضاي دستي فاقد وجاهت و ارزش قانوني مي‌باشد.
توصيه‌هاي مهم در نسخه‌نويسي
· اسامي داروها به انگليسي و به طور كامل نوشته شود.
· نسخه به طور خوانا و خوش خط نوشته شود به صورتي كه يك فرد با سواد بتواند نسخه را بخواند.
· از به كار بردن حروف اختصاري (مثلاً Bid) و اصطلاح طبق دستور خودداري شود.
· نوشتن دفعات مصرف روزانه به عنوان مثال «روزي سه عدد ميل شود» گمراه كننده مي‌باشد، درج فواصل مصرف ضروري است (هر 8 ساعت يك عدد).
· از فراگيري مناسب نحوه مصرف داروها توسط بيمار اطمينان حاصل شود.
· حتي‌الامكان تعداد يك دارو با اعداد رومي نوشته نشود.
· يك نسخه نبايد بيش از 5 بار و يا بعد از 6 ماه از تاريخ صدور آن تكرار شود.
· تعداد اقلام دارويي يك نسخه، حداقل ممكن باشد تا احتمال بروز تداخلات دارويي به حداقل برسد (ميانگين استاندارد جهاني حداكثر 2 قلم).
· در نوشتن فرمولاسيون‌هاي تركيبي، ماده دارويي اصلي اول و ساير مواد در زير آن قيد گردد، وزن نهايي فرآورده معلوم گردد و كليه اجزا به درصد ياگرم نوشته شود يعني بر مبناي واحد يكسان (درصد يا گرم) درج گردد.
