IUD – دستگاه داخل رحمی

IUD وسيله‌اي است كه داخل رحم گذاشته مي‌شود و بدين طريق از حاملگي جلوگيري مي‌كند. مكانيسم عمل آن به دو صورت مي‌باشد:
1) ايجاد التهاب در حفره رحمي و صدمه رساندن به اسپرم
2) ايجاد اختلال در حركات لوله‌هاي رحمي و جلوگيري از انتقال اسپرم و رسيدن به تخمك
ميزان اثربخشي اين روش 2/99 درصد است.
IUD از زمان ساخت و استفاده انواع مختلفي داشته است كه انواع رايج آن در ايران براساس دوام اثر، شكل ظاهري و مواد موجود در آن متفاوت مي‌باشد.
در مراكز بهداشتي و درماني و اكثر كلينيكهاي درماني، از IUD نوع copperT380A استفاده مي‌شود كه دوام اثر آن طولاني و حدود ده سال است. اين نوع به شكل T بوده از جنس پلي‌اتيلن و سولفات باريم است و ساقه آن توسط يك سيم مسي نازك پوشيده شده و دو بازوي آن داراي حلقه مسي مي‌باشد.
نوع ديگر آن IUD/cu safe300 بوده، دوام اثر آن 3 ساله است و فقط ساقه آن داراي يك سيم مسي نازك است. انواع ديگري از IUD كه حاوي پروژسترون مي‌باشند و براساس نوع پروژسترون موجود در آن دوام اثر يكساله و پنج ساله دارند.
مشاوره صحيح براي فرديكه تمايل به گذاشتن IUDدارد، بيان مزايا و عوارض هر كدام و بررسي شرايط فرد، در انتخاب نوع IUD بسيار مفيد خواهد بود. بنابراين قبل از گذاشتن IUD حتماً فرد بايد براي مشاوره به مراكز بهداشتي و درماني مراجعه نمايد.

• مزاياي گذاشتن IUD :
1. قدرت اثربخشي بالا
2. قابليت برگشت باروري، بلافاصله پس از خروج IUD
3. طولاني مدت بودن اثر پيشگيري از بارداري در انواع ده ساله
4. فاقد عوارض هورموني (در انواعي كه هورمون ندارند)
5. در دوران شيردهي قابل استفاده است
6. عدم تداخل با مصرف داروهاي گوناگون
7. نياز به يادآوري روزانه ندارد
8. قابليت خروج آن به دلخواه فرد (هر زمان كه بخواهد)
9. عدم تداخل با تماس جنسي
• معايب:
1. احتياج به مراجعه به مراكز درماني دارد و كارگذاري توسط پزشك و ماما صورت مي‌گيرد
2. احتمال خروج خودبخودي IUD وجود دارد
3. از انتقال بيماريهاي جنسي جلوگيري نمي‌كند
4. احتياج به معاينات دوره‌اي دارد
5. عوارض ناشي از آن گاهي فرد را دچار ناراحتي مي‌كند
• عوارض شايع:
الف) افزايش خونريزي و درد هنگام عادت ماهانه: كه معمولاً 2 الي 3 ماه پس از گذاشتن IUD برطرف مي‌شود و قابل درمان است. در صورت عدم پاسخ به درمان، IUD خارج مي‌گردد.
ب) خونريزي نامنظم و لكه‌بيني بين دو قاعدگي: كه پس از 2 الي 3 ماه برطرف مي‌شود. در غير اينصورت نسبت به درمان و رفع مشكل، اقدامات لازم صورت مي‌گيرد.
ج) افزايش ترشحات واژينال: ترشحات معمولي كه فقط در اثر گذاشتن IUD افزايش يافته‌اند، با رعايت نكات بهداشتي برطرف خواهند شد. ولي در صورت بروز علايم عفوني بايد نسبت به درمان اقدام گردد.
• عوارض غيرشايع:
الف) بيماريهاي التهابي لگن (PID): كه در 20 روز اول گذاشتن IUD شايع است و اكثراً بدنبال عفونتهاي درمان نشده قبل از گذاشتن IUD يا رعايت نكردن شرايط استريل به هنگام كار گذاشتن IUD ايجاد مي‌شود، فرد بايد سريعاً تحت درمان قرار گيرد.
ب) سوراخ شدن رحم: كه به دو صورت اتفاق مي‌افتد.
1) با علايم باليني: با درد شديدي همراه است و هنگام اندازه‌گيري عمق رحم يا هيسترومتر يا پس از كار گذاشتن IUD اتفاق مي‌افتد.
2) بدون علايم باليني: هيچگونه علايمي وجود ندارد طول نخ كوتاه مي‌شود و با سونوگرافي قابل تشخيص است. در موارد سوراخ شدن رحم بايد بلافاصله IUD خارج گردد و فرد تحت درمان‌هاي لازم قرار گيرد.
• زمان گذاشتن IUD :
– روز 2 تا 5 قاعدگي
– 6 هفته پس از زايمان (طبيعي يا سزارين) در مادران شيرده
– سقط زير 12 هفته به شرط عفوني نبودن 5 روز اول پس از سقط
– سقط بالاي 12 هفته – مدت زمان 6 هفته پس از سقط
– در مادراني كه شير نمي‌دهند و عادت ماهانه صورت نگرفته است 6 هفته پس از زايمان و انجام آزمايش BHCG و منفي بودن آن مي‌توان IUD گذاشت.
• موارد منع مصرف IUD :
– حاملگي يا شك به احتمال حاملگي
– سابقه PID (بيماريهاي التهابي لگن) با سابقه بستري در بيمارستان
– اشكال غيرطبيعي رحم
– سابقه حاملگي خارج از رحم
– نقص سيستم ايمني بدن
– خونريزي واژينال بدون علت مشخص
– خونريزي‌هاي شديد زمان قاعدگي همراه با دفع لخته
– فيبروم رحمي كه شكل و اندازه رحم را تغيير داده
– بيماري ويلسون يا حساسيت به مس در انواع IUDهاي مس‌دار
– شك به وجود سرطان رحم، سرطان سرويكس يا وجود اين نوع سرطانها
– آنمي شديد
– اختلالات انعقادي
– سل لگني
– نئوپلازي درمان شده سرويكس
– پاپ اسميرهاي غيرطبيعي (البته ديس پلازي درمان شده سرويكس و متاپلازي، مانع گذاشتن IUD نيست)
– در فاصله زماني درمان سقط‌هاي ناشي از مول هيداتيفورم حداقل به مدت يكسال
– نداشتن سابقه زايمان
• موارديكه با احتياط و تحت مراقبتهاي ويژه مي‌توان IUD گذاشت (موارد منع مصرف نسبي):
– سابقه PID بدون سابقه بستري در بيمارستان
– بيماريهاي دريچه‌اي قلب كه نياز به دريافت آنتي بيوتيك دارند
– ابتلا به بيماريهاي منتقله از راه تماسهاي جنسي (ابتلاي اخير)
– آندومتريت پس از زايمان يا سقط عفوني در 3 ماه اخير
– سرويسيت و واژينيت درمان نشده

• پرسش و پاسخ
1. آيا در افراد ديابتي مي‌توان IUD گذاشت؟
بله، ولي بايد از نظر ابتلا به عفونتها، تحت مراقبتهاي دقيق قرار گيرند و كنترل شوند.
2. آيا در اوايل يائسگي مي‌توان IUD گذاشت؟
بله، اگر وقوع يائسگي قبل از سن 50 سالگي باشد، خروج IUD دو سال بعد صورت مي‌گيرد و در صورت وقوع يائسگي بعد از 50 سالگي، يكسال بعد مي‌توان IUD را خارج نمود.
3. اگر با وجود IUD حاملگي رخ داد، چه بايد كرد؟
ابتدا بايد مشخص شود حاملگي داخل رحمي است يا خارج از رحم
اگر بارداري داخل رحم باشد و با داشتن IUD، بدون عوارض جانبي تا آخر ادامه يابد، IUD تأثيري بر روي جنين نخواهد داشت و باعث ناهنجاري جنين نخواهد شد.
در صورت ادامه حاملگي و با داشتن IUD، بايد به فرد آموزش داد كه در صورت بروز علايم عفونت شديد نظير تب، شبه آنفلوآنزا، دردشكمي و خونريزي، سريعاً به مراكز درماني و بيمارستان مراجعه كند.
در صورت حاملگي، از اگر نخ IUD ديده نشود، فرد فقط از نظر كنترل عفونت و آنمي تحت نظر قرار مي‌گيرد و براي خروج IUD اقدام خاصي انجام نمي‌شود.
در صورت حاملگي، اگر نخ IUD قابل رويت بود، به محض تشخيص حاملگي در سه ماهه اول بايد IUD را خارج نمود تا از سقط ديررس، عفونت و زايمان زودرس جلوگيري شود.
احتمال وقوع سقط در سه ماهه دوم، در كساني كه با IUD حامله شده‌اند حدود 50 درصد است و احتمالاً اين سقط عفوني است و خطر سپتي سمي (سميت خوني) مادر وجود دارد.
خانمهاي بارداري كه IUD دارند و دچار عفونت شديد مي‌شوند بايد سريعاً در بيمارستان بستري گردند و IUD و محصولات حاملگي سريعاً خارج گردد و درمان وسيع ضدميكروبي براي آنان صورت گيرد. در صورتيكه حاملگي خارج از رحم (EP) باشد، فرد فوراً در بيمارستان بستري مي‌شود و اقدامات لازم انجام مي‌شود.
4. علايم PID يا بيماريهاي التهابي لگن كدام است؟
ترشحات چركي و بدبوي واژينال – درد پايين شكم-تب و لرز- استفراغ- حركت دردناك سرويكس- اقدامات لازم بستري در بيمارستان
5. آيا كساني كه IUD دارند، لازم است از يك روش پيشگيري ديگر، به طور همزمان استفاده نمايند؟
از آنجائيكه خطر جابجايي و خروج IUD در ماه اول بيشتر است بهتر است از يك روش كمكي، مانند كاندوم استفاده شود.
توجه: خانم‌هايي كه IUD دارند از انجام كارهاي سنگين (بخصوص در ماه اول) اجتناب نمايند.
6. زمان خارج نمودن IUD در صورت بروز عوارض يا درخواست فرد چه زماني است؟
الف) در زمان قاعدگي: در صورت ادامه پيشگيري از حاملگي مي‌توان از IUD ديگر يا روش ديگر استفاده نمود.
ب) در خارج از روزهاي قاعدگي : در صورت تمايل به ادامه پيشگيري، از روشهاي اورژانس به همراه يك روش كمكي مانند كاندوم استفاده شود. گردآوري:طاهره ثابت-كارشناس مامايي

منبع خبر : مركز بهداشت و درمان دانشگاه تهران