● اسهال چيست ؟
افزايش در تعداد دفعات اجابت مزاج و آبكي بودن مدفوع بطوريكه حجم مدفوع بيش از روزهاي قبل بوده و شكل و قوام مدفوع نيز با روزهاي قبل تفاوت داشته باشد. همچنين رنگ مدفوع ممكن است تغيير كند.
●● توجه : شيرخواراني كه از شير مادر تغذيه مي كنند مدفوعي شل و آبكي دارند كه اين حالت طبيعي است.
● انواع اسهال
1- اسهال حاد :
اسهال حاد معمولاً در اثر عوامل عفوني به وجود ميآيد. براي تشخيص اسهال علاوه بر گرفتن شرح حال كامل ( مسافرت ، مهدكودك، مصرف داروها ) و بررسي وضعيت تغذيهاي كودك، معاينه فيزيكي دقيق نيز لازم است و مدفوع از نظر وجود گلبولهاي قرمز* و گلبولهاي سفيد* خون آزمايش ميگردد . چنانچه آزمايش سالم باشد و هيچگونه سابقه اي از مصرف غذاهاي آلوده نداشته باشد اسهال به احتمال زياد ويروسي* ميباشد.
● علل اسهال عفوني :
علل ويروسي : ويروسهاي عامل گاستروآنتريت* در شيرخواران عبارتند از روتا ويروسها ، ميني رئوويروسها ، آنتريك آدنوويروسها، آستروويروس و اعضا گروه Nor walk كه روتاويروسها مهمترين علت بيماري طي ماههاي زمستان ميباشند و در شيرخوارگي منجر به عفونت متوسط تا شديد ميگردد.
علل باكتريايي: گونه هايي از اشرشياكلي* موجب اسهال ميگردد كه در موارد همه گيريها در مركز نگهداري كودكان مانند مهد كودك باعث اسهال ميگردد و نقش مهمي در اسهال مسافران بعهده دارد.
ساير علل باكتريايي : شامل سالمونلا* ، شيگلا*، كامپيلوباكتر* و … كه بخصوص در فصول گرم و بعلت عدم رعايت بهداشت مواد غذايي مي باشد
علل انگلي* : كه در راس آنها ژيارديا* و پس از آن آميب* بعضاً موجب اسهال حاد يا مزمن ميشوند.
2- اسهال مزمن :
در دوران شيرخوارگي و طفوليت ممكن است با بيماريهاي ژنتيك خاص نظير كمبود دي ساكاريداز* فيبروزكيستيك* و يا بيماريهاي وابسته به سيستم ايمني همراه گردد.
شايعترين علت اسهال مزمن در دوران شيرخوارگي سندرم روده ( كولون) تحريك پذير* است كه از سنين 6 ماهگي تا 3 سالگي ديده ميشود. كمبود لاكتاز* و عفونتهاي انگلي ( ژيارديازيس ) علل شايع و مهم اسهال مزمن پس از شيرخوارگي ميباشد.
● درمان كودك مبتلا به اسهال
1- به كودكان بيشتر از هميشه مايعات بدهيد.
مايعات براي كودكان زير شش ماه : تغذيه با شيرمادر و يا هر نوع شير ديگر مانند قبل، بدون رقيق كردن، استفاده از آب آشاميدني سالم ، استفاده از محلول ORS
مايعات براي كودكان بالاي شش ماه : تغذيه با شيرمادر و يا هر شير ديگر مانند قبل، بدون رقيق كردن ، استفاده از آب آشاميدني سالم و محلول ORS ، استفاده از سوپ ، دوغ ، چاي كم رنگ و عصاره ميوههاي تازه.
2- به كودك مبتلا به اسهال غذاي بيشتري به دفعات و با حجم كم بدهيد. از غذاهاي كم حجم و مقوي استفاده كنيد.
● تغذيه كودك مبتلا به اسهال
در صورتيكه كودك شيرخوار است تعداد دفعات شيردهي را افزايش دهيد.
در صورتي كه تغذيه تكميلي را براي كودك شروع كرده ايد :
1- به كودك غذاهاي آبكي مثل سوپ و آش بدهيد.
2- براي جبران آب از دست رفته كودك به او مايعات مثل چاي ، لعاب برنج ،دوغ ، محلول ORS بدهيد.
3- علاوه بر غذاهاي آبكي غذاهاي ديگري مثل كته نرم با گوشت ماهيچه يا مرغ و … بدهيد و انرژي غذا را با اضافه كردن كمي روغن مايع يا كره افزايش دهيد.
4- به كودك غذاهاي داراي پتاسيم مثل موز و اسفناج بدهيد.
5- غذاهايي كه براحتي هضم مي شوند مثل برنج، ذرت و سيب زميني را به فرم پوره له شده بدهيد.
6- از مصرف غذاهاي خيلي شيرين ، آب ميوههاي صنعتي و نوشابه بدليل تشديد اسهال كودك اجتناب كنيد.
7- در طي دوران اسهال از دادن غذاهايي كه هضم آنها مشكل است ( مثل كباب ، حبوبات و … ) پرهيز كنيد.
●● توجه : زماني كه كودك مبتلا به اسهال مي شود ميزان و دفعات اجابت مزاج او افزايش مي يابد ، بخصوص دفع آب، سديم و پتاسيم بدن بسيار زياد مي شود. بنابراين براي جلوگيري از خطر كم آبي و مرگ كودكان بايد به سرعت دريافت آب و غذا را در كودك افزايش دهيم. برخي تصور مي كنند كه غذاخوردن براي كودك مبتلا به اسهال ضرر دارد در صورتيكه اگر غذا به مقدار كم و در دفعات زياد داده شود به هر حال مقداري از آن جذب مي شود و كم كم دفعات اجابت مزاج كودك كمتر خواهد شد. دادن غذا به كودك باعث بهبود سريعتر كودك ميشود.
● طرز تهيه محلول او.آر.اس (ORS)
◊ ابتدا دستها را با آب صابون شسته ، محتوي يك بسته پودر او . آر . اس ( 5/27 گرمي )را در يك ظرف تميز و مناسب بريزيد
◊ چهار ليوان ( هر ليوان 250 ميلي ليتر ) آب آشاميدني سالم ( آب جوشيده سرد شده ) به آن اضافه كنيد.
◊ محلول را خوب بهم بزنيد تا پودر كاملاً حل شود.
◊ محلول حاصل در يخچال تا 24 ساعت قابل نگهداري است.
●● توجه :
◊ هرچه محلول ORS خنك تر باشد كودك بهتر آنرا ميآشامد.
◊ براي تهيه محلول فقط از همان مقدار آب تعيين شده استفاده كنيد ( مصرف خوراكي ORS غليظ تر يا رقيق تر از ميزان ذكر شده خطرناك است)
◊ اگر پس از دادن محلول به كودك ، كودك استفراغ كرد 10 دقيقه صبر كنيد سپس محلول را با فواصل بيشتر و به آرامي به او بدهيد.
◊ هيچ ماده اي به محلول ORS اضافه نكنيد.
◊ محلول حاصل را با قاشق و يا ليوان به تدريج به كودك بدهيد.
● راههاي پيشگيري از اسهال :
1- تغذيه انحصاري با شيرمادر در 6 ماه اول زندگي
2- استفاده از آب آشاميدني سالم
3- رعايت اصول بهداشتي در تهيه ، پخت و نگهداري غذاهاي كمكي
4- دفع صحيح و بهداشتي مدفوع بخصوص در شيرخواران
5- شستن دستها ( پس از توالت ، قبل از دست زدن يا خوردن غذا)
● راههاي فزايش مقاومت بدن در برابر اسهال :
1- ادامه تغذيه با شيرمادر در كنار غذاي كمكي به مدت 2 سال
2- بهبود وضع تغذيه
3- واكسيناسيون به موقع كودك خصوصاً بر عليه سرخك
●●● والدين گرامي در صورت بروز علائم زير در كودك سريعاً مراجعه پزشكي داشته باشيد :
◊ اسهال آبكي با حجم زياد
◊ اسهال خوني
◊ استفراغ مكرر
◊ تشنگي زياد
◊ كاهش حجم ادرار
◊ عدم اشكريزش در زمان گريه كودك
◊ بيقراري
◊ بي حالي
◊ رنگ پريدگي
◊ تب بالا و هذيان
◊ كاهش هوشياري
« تهيه و تنظيم : نرگس رحمتي
زير نظر : دكتر پيمان رستگاري متخصص كودكان و نوزادان»
منابع:
مباني طب اطفال نلسون
پرستاري كودكان مارلو