حملة تشنجی (و یا صرع) در اثر اختلال عملكرد مغز بروز كرده و طي آن انقباضات غير ارادی در دستجات متعدد عضلانی بدن ایجاد ميشود. بدنبال حملات صرعی معمولاً اختلال و يا از دست رفتن هوشیاری بروز ميكند. عوامل متعددی ميتوانند در بروز تشنج دخيل باشند. منجمله ضربه به سر، برخی بیماریهایی که به بافت مغز آسيب ميزنند، مصرف برخی از سموم و كاهش اكسيژن رسانی به مغز، در شيرخواران و كودكان خردسال حملات تشنجی ميتوانند بدنبال تب ايجاد گردند. برخی از موارد تشنج ميتوانند بعلت بیماری صرع باشند. در كليه موارد تشنج (با هر علتی که سبب بروز آن شده باشد) شما بايد سه قانون ذكر شده براي مصدومين بیهوش (مبحث بیهوشی ذکر شده در همين گروه را ببينيد) را در نظر گرفته، وی را از خطرات آتی ایجاد شده طی تشنج محافظت نموده و مراقبتهای لازم پس از حمله تشنجی را برایش فراهم آوريد.
صرع كوچك
بغير از صرع بزرگ انواع متنوعی از حملات صرعی نیز وجود دارند منجمله صرع كوچك كه ميتواند باعث ايجاد اختلال گذرا در هوشیاری به صورتی قابل تشبیه به یک رویایی روزانه گردد. پس از برطرف شدن صرع كوچك احتمال دارد كه عارضه ايجاد شده منحصر به فراموش كردن وقايع مربوط به زمان حمله باشد. سطح هوشیاری در انواع گوناگون صرع ميتواند متفاوت باشد. گاهی نیز یک حمله صرع بزرگ بدنبال صرع كوچك ميتواند ايجاد گردد.
• علايم
علايم زير نيز ممكن است ديده شوند:
– قطع ناگهاني جريان فكر (قابل تشبيه به خاموش کردن لامپ از كليد) ممكن است بيمار بطور بیهدف به سمت مقابل خيره گردد.
– لرزيدن و يا پرش موضعی و احتمالاً مختصر لبها، پلکهای چشم، سر و يا اندامها.
– حركات عجيب و غير ارادی (اتوماتیک) مثل ملچ ملچ کردن با لبها، جويدن و يا توليد بیهدف اصوات.
• اهداف درماني
حمايت از بيمار تا زمانی که بهبودی کامل خود را بدست آورد.
• اقدامات
1- به وی کمک کنید که بتواند در جای ساکتی بنشیند. هرگونه اشیایی که ميتوانند باعث ايجاد آسيب گردند (مثل اجسام تیز و یا مایعات گرم) را از اطراف بيمار دور كنيد.
2- به نحوی آرامش بخش و اطمينان دهنده با وی صحبت كنيد. بيمار را با پرسشهای زیاد درگیر نكنيد. تا زمانيكه اطمينان نيافتهايد كه بيمار كاملاً به موقعيت عادی خود برگشته است، در كنار وی باقی بمانيد.
* اگر وی از بروز و يا وجود حالت صرع در خود اطلاع ندارد، حتماً بايد وضعيتش توسط يك پزشك ارزیابی گردد.
صرع بزرگ
بروز مكرر اختلالات وسيع عملكرد مغزی از خصوصیات صرع بزرگ ميباشد كه منجر به تشنجات سخت و شديد تونيك كلونيك شده و همراه با اختلالات شديد در هوشیاری ميباشد. (در فاز تونيك انقباض سفت تقريباً در تمامی عضلات بدن و به دنبال قطع هوشیاری و به طور ناگهانی بروز ميكند در فاز كلونيك انقباض و انبساط متناوباً ايجاد ميگردد) تشنجات ناشی از صرع ميتوانند ناگهانی بروز کرده و تکان دهنده به نظر آيند، گاهی اوقات بیمار ممکن است قبل از شروع تشنج نشانههای هشدار دهندهای منجمله احساس بو يا مزه خاص و يا احساسات غير طبیعی خاص را به طور گذرا تجربه كند.
• علايم
تشنجات صرعی معمولاً از يك الگوی خاص پیروی ميكنند (حملات هر دوره تقريباً شکل مشابهی دارند)
– بیمار معمولاً به طور ناگهاني بيهوش ميشود و در لحظه بيهوش شدن (در اثر انقباض تونيك عضلات تنفسی) ممکن است صدایی مانند ناله و فرياد ايجاد كند.
– بدن وی سفت و محكم شده و پشت وی به حالت قوس در ميآيد (كه اين مرحله به عنوان فاز تونيك شناخته ميشود.)
– تنفس بيمار ممكن است بند بيايد. و لبها ته رنگ آبی – خاکستری پیدا کنند (سیانوز) و نواحی صورت و گردن دچار احتقان گردند و بر افروخته به نظر آیند.
– حرکات تشنجی به صورت تكان دهنده شروع ميشوند (فاز كلونيك يا انقباض و انبساط متناوب) فكها ممكن است قفل شوند و تنفس صدا دار گردد و بزاق نيز احتمال دارد كه در ناحيه دهان ظاهر شود و در صورت گاز گرفته شدن زبان ممكن است بزاق به صورت خون آلود در آيد. احتمال بی اختياری در کنترل ادرار و مدفوع نيز وجود دارد.
– عضلات شل شده و تنفس به حالت طبیعی بر ميگردد و بيمار معمولاً طی چند دقیقه (به ندرت بيش از سی دقیقه) هوشیاری خود را دوباره بدست ميآورد. وی ممکن است بهت زده به نظر آيد و يا اينكه رفتارهای عجیبی را به صورت غير ارادی یا اتوماتیک انجام دهد همچنين ممكن است به دنبال تشنج خواب عمیقی بروز كند.
– ممكن است شواهدی از سوابق تشنجات قبلی مثلاً به صورت جای زخم یا سوختگی در بدن بيمار مشاهده شوند.
• اهداف درمانی
– محافظت بیمار مصروع از آسیب دیدگی در طول مدت تشنجات.
– تدارک مراقبتهای مناسب پس از بازیابی هوشیاری مجدد
• اقدامات
1. اگر شاهد افتادن بيمار مصروعی بودید سعی کنید او را نگهداريد و يا در حين افتادن به وی مساعدت نمایید (تا دچار آسيب دیدگی نشود) از افراد تماشاگر درخواست ترك صحنه را كرده و حريم کافی برای وی به وجود آوريد.
2. لباسهای وی را در ناحيه گردنی شل کرده و در صورت امكان سر وی را (از آسيب دیدگی) محافظت نماييد. در صورت امكان جسمی نرم در زير و يا اطراف سر وي قرار دهيد.
3. پس از خاتمه تشنجات وی را در وضعيت ريكاوري قرار دهيد، تنفس و نبض وی را کنترل کرده و آماده انجام عمليات احيا در صورت لزوم باشيد. تا زمان بهبود كامل تشنجات در كنار وی باقی بمانيد.
• نكات مهم
– بیمار را جابجا و يا بلند نكنيد مگر آنكه خطر فوری و جدی وی را تهدید نمايد.
– سعی نکنید که با توسل به زور بدن وی را به حالت مستقيم درآوريد و هيچ چیزی نیز درون دهان وی قرار ندهيد. در موارد زير با اورژانس تماس بگيريد:
* اگر بيمار بيش از ده دقیقه بیهوش باقی بماند یا اینکه تشنجات وی بیش از پنج دقيقه طول بكشد. اگر اولين مرتبهاي باشد كه بيمار دچار تشنج شده است و يا اينكه از بیماری خود بی اطلاع ميباشد و اگر چند حمله تشنجی به صورت مكرر بروز كنند. زمان بروز تشنج و طول مدت آن را در نظر گرفته و يادداشت نماييد.
منبع: مباني كمك هاي اوليه ، ترجمه:دكتر نادر سيد رضوي. انتشارات:مؤسسه آموزش عالي علمي كاربردي هلال ايران. چاپ اول.1383.
