بارداري دوران مهمي در زندگي زنان به شمار ميرود. دوراني كه در آن فاكتورهاي بسياري تأثير ميگذارد. از جمله اختلاف غدد درون ريز كه ميتوانند باروري را تحت تأثير قرار دهند. يكي از شايعترين اين اختلالات كه بر حاملگي اثر ميگذارد يا در حين حاملگي بروز ميكند ديابت است.
ديابت، به اختلال در متابوليسم قند، چربي و پروتئين گفته ميشود كه بر سلامت مادر و جنين تأثير ميگذارد.
◊ انواع ديابت:
1. ديابت آشكار يا ديابت قبل از بارداري Overt Diabetes
گروهي كه قبل از باردار شدن ديابت داشته و تحت درمان هستند.
2. ديابت بارداري Gestational Diabetes Mellitus
شايعترين شكل ديابت در دوران حاملگي بوده، اكثراً در سه ماهه دوم و سوم حاملگي بروز ميكند و شيوع آن 3 تا 5% گزارش شده است. در زمان حاملگي، نارسايي و يا نقصان در ترشح انسولين بدليل افزايش مقاومت بافتي وجود دارد.
عوامل خطرسازي كه احتمال ديابت بارداري را افزايش ميدهند: چاقي، سن بالاي 35 سال، سابقه خانوادگي ديابت، سابقه زايمان نوزاد درشت و زايمان جنين مرده.
كليه زنان باردار بايد در ابتداي حاملگي از نظر قندخون ناشتا بررسي شوند و در بين هفتههاي 24 تا 28 حاملگي تست غربالگري از نظر ديابت بارداري انجام دهند.
روش: سنجش گلوكز پلاسما يك ساعت پس از مصرف 50 گرم گلوكز خوراكي (بدون ناشتا). در صورتيكه مقدار گلوكز پلاسما بيشتر يا مساوي 140 ميلي گرم در دسي ليتر باشد بايد آزمايش 3 ساعته با 100 گرم گلوكز خوراكي در حالت ناشتا انجام شود. اگر دو نمونه گلوكز پلاسما مساوي يا بالاتر از مقادير ذيل باشد، ديابت حاملگي تشخيص داده ميشود.
– ناشتا : mg/dl 105
– يكساعته : mg/dl 190
– دوساعته : mg/dl 165
– سه ساعته : mg/dl 145
* توجه : نيمي از زنانيكه در حاملگي دچار ديابت ميشوند در 20 سال آينده دچار ديابت آشكار خواهند شد.
در صورت وجود شواهد يا ريسك فاكتورهاي ديابت مثل سابقه خانوادگي ديابت، بروز ديابت در حاملگي قبلي، ماكروزومي جنين، وجود گلوكز در ادرار، بايد تست غربالگري ديابت مجدداً در سه ماهه سوم حاملگي تكرار شود.
ديابت آشكار در دوران بارداري با قند خون مساوي يا بيش از 126 ميلي گرم در حالت ناشتا و يا قند راندوم خون بيش از 200 ميلي گرم همراه با پلي اوري(تكررادرار)*، پلي ديپسي(پرنوشي)* و كاهش وزن بدن بدون علت، همچنين عوارض چشمي، عوارض عصبي (افت ناگهاني فشارخون، بند آمدن ادرار، درد مچ پا) ميباشد.
◊ عوارض ديابت حاملگي بر نوزاد :
● افزايش ماكروزومي ( درشت پيكري) و ديستوشي شانه، عدم تطابق سر با لگن (CPD*) و تروماي زايماني
● احتمال هيپوگليسمي* پس از تولد جنين
● افزايش ميزان انجام سزارين
◊ عوارض ديابت آشكار بر حاملگي (Overt Diabetes)
● سقط
● زايمان زودرس ، پره اكلامپسي* و اكلامپسي*
● افزايش خطر ناهنجاريهاي جنين
● افزايش احتمال مرده زايي يا مرگ جنين بعلتهاي ناشناخته
● افزايش حجم مايع آمنيوتيك
● افزايش ريسك عفونتها
● گرفتاري كليه ، شبكيه چشم و اعصاب محيطي
● افزايش ميزان مرگ و مير مادر
◊ عوارض ديابت آشكار بر نوزاد
● ديسترس تنفسي
● هيپوگليسمي
● هيپوكلسمي
● هيپربيلي رو بينمي*
● هيپرتروفي* قلب
● به ارث بردن ديابت
● ماكروزومي
● افزايش ميزان مرگ و مير پري ناتال
◊ درمان :
بايد فرد مبتلا تحت نظر پزشك متخصص باشد. درمان شامل رژيم غذايي ، ورزش و در صورت لزوم انسولين ميباشد. استفاده از داروهاي خوراكي پايين آورنده قند خون در حاملگي مجاز نميباشد. كنترل دقيق ميزان قندخون با برنامه غذايي مشخص خطر شديد افت قندخون را كاهش ميدهد. افت قندخون براي نوزاد خطري ندارد ولي براي مادر خطرناك است بنابراين مادر باردار بايد هميشه كربوهيدرات سريع مانند آب نبات و قند با خود داشته باشد و نحوه تزريق گلوكاكن (دارويي براي افزايش سريع قند خون) را در موارد كاهش قندخون هم خود فرد و هم اطرافيان ( خانواده و همكاران ) بدانند.
پس از خاتمه هفته 38 بارداري با اطمينان از دقيق بودن سن حاملگي و اطمينان از تكامل ريههاي جنين، با انجام زايمان، حاملگي خاتمه مييابد. قندخون بالاي مادر موجب افزايش ميزان انسولين در جنين ميشود كه ميتواند قندخون نوزاد را بلافاصله بعد از زايمان كاهش دهد بنابراين در حين زايمان نيز ممكن است به تجويز انسولين نياز باشد.
◊ مراقبتهاي بارداري در زنان ديابتي
زناني كه مبتلا به ديابت ميباشند، از سه ماه قبل از بارداري بايد قندخون خود را در سطح نرمال نگه دارند و در سه ماهه اول بارداري كه جنين به سرعت در حال رشد است براي جلوگيري از ناهنجاريهاي جنين بايد كنترل دقيق قندخون مادر انجام شود. تجويز اسيد فوليك به ميزان يك قرص در روز (400 ميكرو گرم )سه ماه قبل از حاملگي و در مراحل آغازين بارداري ،باعث كاهش خطر نقايص لوله عصبي مي شود.اين زنان بايد تحت نظر پزشك متخصص بوده، به منظور جلوگيري از ناهنجاري در جنين قندخون آنها بايد به شرح ذيل باشد:
قبل از بارداري
● قندخون ناشتا بين 70 تا 100 ميلي گرم در دسي ليتر
● يكساعت پس از غذا كمتر از 140 ميلي گرم در دسي ليتر
● دو ساعت پس از غذا كمتر از 120 ميلي گرم در دسي ليتر
◊ در طي بارداري:
● قندخون ناشتا و كنترل شده بين 60 تا 90 ميلي گرم در دسي ليتر
● يكساعت پس از غذا بين 100 تا 120 ميلي گرم در دسي ليتر
● دو ساعت پس از غذا بين 60 تا 120 ميلي گرم در دسي ليتر
◊ براي كنترل قندخون در بارداري موارد زير اهميت بسيار دارد:
● رژيم غذايي مناسب
● اندازه گيري قندخون بطور مرتب
● ورزش و فعاليت بدني
● نحوه برخورد با افت ناگهاني قندخون
● تزريق انسولين
◊ طبقه بندي ديابت بارداري
كلاس A1 : گلوكز خون ناشتا كمتر از 105 ميلي گرم در دسي ليتر، گلوكز 2 ساعت پس از غذا كمتر از 120 ميلي گرم در دسي ليتر، درمان با رژيم غذايي
كلاس A2 : گلوكز خون ناشتا مساوي و بيش از 105 ميلي گرم در دسي ليتر، گلوكز 2 ساعت پس از غذا مساوي و يا بيش از 120 ميلي گرم در دسي ليتر، درمان با انسولين
◊ رژيم غذايي و تغذيه :
رژيم غذايي زنان مبتلا به ديابت بارداري مانند بارداري طبيعي است و ميزان كالري مصرفي بر اساس وزن (افراد كم وزن 38 كيلوكالري به ازاي هر كيلو وزن بدن در روز ) و ( افراد با وزن مناسب 30 كيلوكالري به ازاي هر كيلو وزن بدن) تنظيم ميگردد. به طور كل افزايش وزن مطلوب در دوران بارداري 12 تا 14 كيلوگرم ميباشد.
◊ براي نگه داشتن ميزان قندخون در حد نرمال توصيههاي ذيل كمك كننده خواهد بود:
1. از خوردن مواد قندي و غذايي كه مواد قندي مصنوعي دارند خودداري كنيد ( قند ، شكر ، شيريني)
2. از مواد غذايي كم چرب استفاده كنيد
3. از ميوهجات و سبزيجات تازه استفاده كنيد
4. مواد غذايي بايد شامل كربوهيدراتها 40% ( نان سبوس دار) پروتئين 30% ( گوشت و پنير) و چربي 30% باشد.
5. قبل از خواب، غذايي شامل پروتئين و كربوهيدراتهاي مختلط بخوريد.
6. حدود 30 گرم پروتئين مانند ماهي يا گوشت در روز مصرف كنيد
7. مصرف كربوهيدراتها درصبح قندخون را نرمال نگه ميدارد.
ورزش:
برنامه مناسب ورزشي در كنترل ميزان قند خون در زنان ديابتيك موثر است بطور متوسط ورزش 4 بار در هفته و هر بار به مدت 40-35 دقيقه با فواصل استراحت5 دقيقهاي مفيد است.
ورزشهايي مانند پياده روي، حركات نرمشي و دوچرخه سواري در اوايل حاملگي بسيار مفيد هستند. در اين دوران ورزش بايد با حركات بالاتنه همراه باشد و از ورزشهايي كه به ناحيه شكم فشار وارد ميكند خودداري شود. همچنين ورزش در طي دوران بارداري نبايد براي كاهش وزن باشد. البته در 10 الي 25 درصد زنان، ورزش و رژيم غذايي كافي نيست و بايد انسولين تزريق شود
* روشهاي جلوگيري از حاملگي در ديابت آشكار :
● بهترين روش : بستن لولههاي رحمي (T.L ) يا وازكتومي همسر
● كاندوم – ديافراگم
● داروهاي هورموني : فقط پروژسترون خوراكي يا تزريقي DMPA
● قرص پيشگيري از بارداري LD : با كمترين دوز استروژني در افراديكه بيماري عروقي يا سابقه بيماري ايسكميك قلبي ندارند.
* توجه : استفاده از IUD در افراد ديابتي احتمال افزايش عفونتهاي لگني را به همراه دارد
تهيه و تنظيم: طاهره ثابت مرزوقي
زير نظر: دكتر فريبا نبئي، متخصص زنان و زايمان
منبع خبر : مركز بهداشت و درمان دانشگاه تهران
