منظور از عوارض جانبي داروهاي بدون نسخه، تأثيرات نامطلوب داروها بر بدن ميباشد كه ممكن است شامل تهوع، احساس گيجي، خونريزي دستگاه گوارش و ساير عوارض نامطلوب ديگر باشد.
گاهي اوقات عوارض جانبي ميتوانند سودمند باشند، به عنوان مثال برخي داروهاي آنتي هيستامين ميتوانند ايجاد خواب آلودگي نمايند. اين عارضه براي كساني كه اين داروها را جهت درمان آلرژي در طول روز مصرف ميكنند ناخوشايند است اما مصرف آنها در شب ميتواند به رفع مشكل بيخوابي كمك كند.
● تداخلات دارو- دارو و دارو – غذا
يكي از عوارض جانبي داروها مصرف همزمان دو دارو با هم است. اين عارضه تداخل دارو – دارو ناميده ميشود. هنگام مصرف همزمان دو دارو با هم ممكن است در جذب، متابوليسم و دفع دارو تغييراتي ايجاد شده و باعث افزايش عوارض جانبي داروها گردد.
همچنين مصرف داروها با برخي غذاها و نوشيدنيها ممكن است باعث بروز عوارض ناخواستهاي گردد، كه اين عوارض تداخل دارو – غذا ناميده ميشوند. تداخل دارو – غذا ميتواند بين برخي داروها مانند داروهاي ضد اسيد معده، ويتامينها ، قرصهاي آهن و ساير داروهاي ديگر اتفاق افتد. گاهي اوقات غذاي مصرفي شما بر مواد موثر موجود در دارو اثر گذاشته و مانع از عملكرد موثر آن ميشود. اين مسئله ميتواند خطرناك باشد به عنوان مثال اگر داروي فشارخوني كه شما مصرف ميكنيد به خوبي عمل نكند ممكن است فشارخون شما افزايش يافته و مشكلات جدي براي شما به همراه داشته باشد. برخي مواقع هم تركيب داروها با برخي داروهاي خاص ميتواند عوارض جانبي دارو را شديدتر كند، به عنوان مثال مصرف برخي آنتي هيستامينها همراه با الكل ميتواند باعث تشديد برخي عوارض مانند حالت گيجي شود. اين نوع تداخل دارو – غذا در سالمندان باعث افزايش خطر افتادن در آنها ميشود. عملكرد بعضي داروها با غذا تغيير ميكند. در برخي موارد مصرف همزمان دارو با غذا ميتواند مانع از جذب مناسب آن در روده و معده گردد و لازم است كه اين دسته از داروها با معده خالي مصرف شوند. ( يكساعت قبل يا دو ساعت بعد از غذا).
از طرف ديگر برخي داروها براي تأثير بهتر بايد همراه غذا مصرف شوند. لذا بهتر است قبل از مصرف دارو در مورد زمان صحيح مصرف آن اطلاعات لازم را كسب نماييد.
● عدم انجام برخي فعاليتها در دوره مصرف داروها
انجام برخي فعاليتها هنگام مصرف بعضي داروها ميتواند منجر به بروز عوارض ناخواستهاي گردد. به عنوان مثال برخي داروها ميتوانند باعث افزايش حساسيت شما به نور آفتاب و در نتيجه بروز آفتاب سوختگي يا لكهاي ناشي از آفتاب در شما گردد پس بهتر است در دوره مصرف آنها از قرار گرفتن زياد در معرض نور آفتاب خودداري كنيد. يك مثال ديگر شامل برخي آنتي هيستامينها ميشود كه داراي اثرات خواب آور هستند، لذا قبل از انجام فعاليتهايي مانند رانندگي يا كار با ماشين آلات بهتر است با مصرف يك دوز دارو از ميزان خواب آور بودن دارو بر بدن خود آگاهي يابيد. البته موارد هشدار در مورد داروهاي مختلف، متفاوت است و شما ميتوانيد سوالات لازم را از پزشك يا داروساز بپرسيد.
هنگامي كه شما يك داروي خاص را مصرف ميكنيد، بهتر است به تغييراتي كه در بدن شما رخ ميدهد توجه نماييد زيرا ممكن است نشانهاي از بروز عوارض جانبي دارو باشد.
تشخيص اينكه يك عارضه ناشي از دارو يا بيماري شماست كار مشكلي است. اگر عارضهاي داريد كه با ساير علائمي كه تا به حال داشتهايد متفاوت است حتماً با پزشك خود تماس بگيريد. هميشه پزشك خود را از ساير داروهاي شيميايي و گياهي كه مصرف ميكنيد آگاه سازيد.
● واكنشهاي آلرژيك
در موارد كمي، برخي از افراد نسبت به يك داروي خاص آلرژي دارند. اگر شما نسبت به يك دارو آلرژي داشته ايد بايد از مصرف تمام فرآوردههاي حاوي آن ماده دارويي خودداري كنيد و در صورت بروز هرگونه واكنش آلرژيك مانند خارش ، كهير، تنگي نفس حتماً با پزشك خود تماس بگيريد.
● گروههاي در معرض خطر:
هر فردي ممكن است دچار عوارض جانبي دارو شود، اما برخي افراد در معرض خطر بيشتري هستند. احتمال بروز عوارض جانبي در كودكان، سالمندان، افراديكه بيش از 3 يا 4 دارو را همزمان مصرف ميكنند و يا مشكلات و بيماريهاي خاص دارند، بيشتر است. برخي از اين مشكلات و بيماريها عبارتند از :
– مشكلات تنفسي مانند آسم ، آمفيزم يا برونشيت
– مشكلات انعقادي
– ديابت
– بزرگي غده پروستات
– صرع
– گلوكوم
– نقرس
– بيماريهاي قلبي و فشارخون بالا
– بيماريهاي سيستم ايمني
– بيماريهاي كليوي و كبدي
– پاركينسون
– بيماريهاي رواني
– سابقه سكته مغزي
– مشكلات تيروئيد
● جهت كاهش احتمال بروز عوارض جانبي بهتر است نكات زير را رعايت كنيد:
◊ قبل از مصرف هر دارو اطلاعات كافي را در مورد آن كسب كنيد و موارد مصرف دارو، عوارض جانبي و هشدارهاي مربوطه را كاملاً مطالعه نماييد.
◊ سعي كنيد تا حد امكان كمتر از دارو استفاده نموده و مصرف آن را محدود كنيد.
◊ پزشك خود را از تمام داروهايي كه مصرف ميكنيد حتي داروهاي گياهي و ويتامينها آگاه كنيد.
◊ اگر نكتهاي را در مورد داروي مصرفي خود نميدانيد، از پزشك يا داروساز بپرسيد.
◊ داروي خود را با غذا مخلوط نكنيد و كپسول را باز نكنيد ( مگر اينكه پزشك توصيه كرده باشد)
◊ همزمان با مصرف دارو قرصهاي ويتامين را مصرف نكنيد مگر به توصيه پزشك، زيرا برخي ويتامينها و املاح معدني در صورت مصرف همزمان با بعضي داروها ميتوانند مشكل ايجاد كنند.
◊ داروها را با نوشيدنيهاي گرم مخلوط نكنيد مگر اينكه در برچسب دارو چنين توصيهاي شده باشد.
◊ داروها را با نوشيدنيهاي الكلي مصرف نكنيد.
◊ سابقه تمام موارد آلرژيك يا بروز عوارض جانبي در گذشته را حفظ كرده و از مصرف فرآوردههايي كه حاوي داروي آلرژيك هستند خودداري كنيد.
◊ به خاطرداشته باشيد كه حتي اگر شما در گذشته نسبت به يك دارو آلرژي نداشتهايد ممكن است با مصرف آن دچار آلرژي يا بروز عوارض ناخواسته شويد.
منبع خبر : مرکز بهداشت و درمان دانشگاه تهران
