همه چیز در مورد حجامت

به گزارش گروه خواندنی های مشرق، در کشور ما کم نیستند افرادی که با وجود پیشرفت‌های گوناگون در عرصه های مختلف درمانی، باز هم از روش های سنتی استفاده می کنند. یکی از این مراکز درمان سنتی حجامت است. با توجه به اینکه از قدیم الایام بنا بر سفارش های ائمه اطهار (ع) انجام این نوع از درمان مرسوم بوده است، در خصوص دلایل اهمیت انجام حجامت به بررسی این موضوع پرداختیم که آیا با وجود پیشرفت های گوناگون پزشکی آیا باز هم به این نوع درمان های سنتی نیاز است یا خیر؟
در سالن انتظار یکی از مراکز درمان سنتی در میدان جمهوری مردان و زنان در سنین مختلف در صف انتظار نشسته اند و بنابر تشخیص پزشک معالج حجامت «خشک یا تر» را انجام می دهند؛ هر کدام از داوطلبین انجام حجامت دلیل انجام این عمل را یا به توصیه دوستان و آشنا می دانند و یا تنها راه باقی مانده در درمان برای دردشان! آنچه می خوانید نظرات ائمه معصومین (ع) و پزشکان درباره این نوع درمان سنتی است.
حجامت هم طول درمان دارد

حجامت یک درمان سنتی است که از قدیم تأثیر داشته و همچون داورهای گیاهی، طب سوزنی و همیوپاتی رواج دارد. « بهزاد علاقی»، مدیر نظارت بر درمان مرکز بهداشت تهران جنوب با بیان این جمله در گفت و گو با شبستان افزود: باید توجه داشت که چه شخصی این کار را انجام می‌دهد و به چه علتی شخص متقاضی حجامت به این عمل روی آورده است؟ چگونه باید حجامت را انجام داد؟ این‌ها مسائل مهمی است که باید به آن توجه شود، متأسفانه این نکات در بیشتر کلینک‌ها رعایت نشده و دوره درمان تکمیل نمی‌شود. برای مثال وقتی پزشک برای بیمار 20 عدد کپسول آموکسی‌سیلین تجویز می‌کند، بیمار باید دوره درمان را تکمیل و تمام داروها را مصرف کند؛ ولی فرد بیمار بعد از مصرف دو عدد قرص مرحله درمان را قطع می‌کند و بعد از دو هفته سینوزیت می‌گیرد، آن هم به این دلیل که درمانش کامل نبوده است.

 

علاقی افزود: حجامت هم به این ترتیب است. وقتی فرد بیاید و یک مرحله حجامت انجام دهد و بعد از دو یا سه هفته باز به کلینیک مراجعه کند و مراحل درمانش را ادامه دهد، معلوم است که نتیجه ای را که باید، از حجامت‌درمانی نمی‌گیرد، آن هم به این دلیل که فقط می‌خواهد هر چند وقت یک‌بار حجامت کند.
برای سلامتمان ارزش قائل شویم

وی درباره نکات مهم در انجام این نوع درمان سنتی گفت: مسئله مهم در بحث حجامت آن است که آیا وسایلی که در حجامت تهیه می‌شود، یک بار مصرف است یا خیر؟، آن هم به این دلیل که در بعضی مراکز از تیغ‌ها چندین بار استفاده می کنند یا در بعضی مراکز با وجود نظارت سازمان بهداست و درمان پزشکی شاهد آن هستیم که وسایل پانسمان آلوده استفاده می‌شود.

 

وی درباره گسترش این مراکز در سطح شهر گفت: متأسفانه بعضی از افراد در مرکز حجامت ایران با گذراندن یک دوره آموزشی و تهیه یک دستگاه ساکشن، ممکن است حتی در منزل برای مردم حجامت انجام دهند و از این راه در آمد کسب کنند!.

مهارت شرط اول حجامت

وی با اشاره به آشفته بازاری که در طب سنتی شاهد آن هستیم، تأکید کرد: در این شرایط باید مردم خودشان نسبت به این که ممکن است یک فرد کم سواد و بدون مهارت برود مکانی را اجاره کند و بدون هیچ مدرک حجامت انجام دهد، هوشیار باشند و برای سلامتی خودشان بیشتر از این ارزش قائل شوند. به این دلیل که در این مراکز پزشک وجود ندارد، اگر بیمار مشکلی برایش پیش بیاید، این فرد هیچ کاری در جهت نجات بیمار نمی‌تواند انجام دهد! همین سهل انگاری ممکن است به وارد آمدن صدمات جدی به سلامت فرد حجامت‌شونده ختم شود.

 

وی درباره انجام اصولی و بهداشتی این طب سنتی گفت: در مراکز درمانی که پزشک دوره‌ دیده حضور دارد و درمان کاملا بهداشتی انجام می شود، با درمانی سنتی روبه‌رو هستیم که از قدیم بوده و در بهبود حال بیماران تأثیر دارد؛ ولی شخصی که حجامت انجام می دهد، باید به تشخیص پزشک و دفعاتی که باید انجام دهند، توجه کامل داشته باشد.

 

علاقی یادآور شد: اگر این مسائل رعایت شود انجام حجامت خیلی خوب است و مردم می توانند از فواید آن بهره مند شوند.

 

حجامت روش درمانی نسبی

علاقی گفت: در درمان حجامت مشخص می شود که بیماری فرد کدام قسمت از بدن را درگیر کرده است و کدام قسمت بدن فرد را باید حجامت کرد. در ضمن کسی که دوره آموزش حجامت را گذرانده باشد، یک پزشک است که متوجه کسالت بیمار می‌شود. متأسفانه افراد عادی که به این کار می‌پردازند، مدعیانی هستند که آموزش سطحی دیده اند و از اصول آن هیچ اطلاعی ندارند و از این‌که حجامت برای خودش قوانینی دارد، غافل اند. در حال حاضر کسانی که به حجامت و درمان‌های سنتی روی می‌آورند و از این راه می‌خواهند درمان شوند، باید بدانند که حجامت یکی از روش‌های درمانی نسبی است. درمان با حجامت، نمی‌تواند درمانی قطعی باشد.

 

مردان رکوردار حجامت در جامعه

وی درباره مراجعه کنندگان به این شاخه از طب سنتی افزود: چه زنان و چه مردان مشتریان این نوع درمان هستند. مردان در همه سنین ولی خانم‌ها بیشتر در سنین بالا مراجعه می‌کنند، در ضمن بیشتر افرادی که برای حجامت مراجعه می‌کنند، افراد تحصیل‌ کرده نیستند.

 

مدیر نظارت بر درمان مرکز بهداشت تهران جنوب برای علاقه‌مندان به کسب مدرک حجامت گفت: کسانی که می‌خواهند مدرک حجامت بگیرند، باید به انجمن حجامت و معاونت درمان مراجعه کنند.

 

حجامت اولین راه درمان نیست

وی در آخر به عنوان یک پزشک پیشنهاد داد: من اگر صلاح بدانم و تشخیص بدهم، درمان سنتی را برای بیمار تجویز می‌کنم ولی فقط به عنوان یک درمان کمکی. بیمار باید در مرحله اول به پزشک متخصص مراجعه و در مرحله بعد از روش‌های سنتی به عنوان درمان مکمل استفاده کند.

 

بهترین زمان حجامت

در ادامه «غلامرضا کردافشار»، متخصص طب سنتی با بیان اینکه حجامت با دو هدف اصلاح کمیت و اصلاح کیفیت خون انجام می شود، افزود: افرادی که دارای خون زیاد و درمعرض بیماری هایی مانند سکته و فشارخون هستند اقدام به حجامت می کنند.

 

وی افزود: مناسب ترین زمان حجامت افراد برای اصلاح کمیت خون دوازدهم تا پانزدهم ماه قمری است، چرا که سیستم خون انسان به نیروی جاذبه ماه واکنش نشان می دهد و در این روزها خون رقیق تر در بدن جاری است و می توان آن را از راه حجامت دفع کرد.

 

این متخصص طب سنتی خاطرنشان کرد: اگر هدف از حجامت اصلاح کیفیت خون و دفع مواد زائد خون باشد، بهترین زمان برای حجامت پانزدهم تا نوزدهم ماه قمری است، چرا که دراین زمان خون غلیظ تر بدن به سطح پوست می آید و می توان آن را دفع کرد.

 

کرد افشار اظهارکرد: پانزدهم هرماه قمری، اوج جوشش خون انسان است و پزشکان نیز تلاش می کنند، افراد باید این روزها به دلیل افزایش احتمال خطر، به جز موقعیت های اورژانسی از انجام عمل جراحی بپرهیزند .
این استاد دانشگاه با بیان اینکه حجامت یک روش موثر برای حفظ سلامت بدن است، یادآورشد: حجامت باید ازسوی متخصصان و با مواد یک بارمصرف و استریل انجام شود.
وی افزود: در روش حجامت، پوست بدن با ابزار مخصوصی خراشیده می شود تا خون بیرون بیاید، اما این خراشیدگی به لایه های عمیق پوست نمی رسد و به بخیه نیازی ندارد.

 

حجامت درمانی راقبول دارم اما در زالو درمانی مرددم

با وجود اینکه پزشکان طب سنتی کارایی این نوع درمان را مثمر ثمر می دانند، «مرضیه وحید دستجردی» هم با صحه گذاری بر فواید درمان سنتی مسائلی را در این باره ذکر کرد که بدین شرح است: حجامت از نظر علمی و در موارد خاص مورد تأیید وزارت بهداشت است، اما درباره زالو درمانی هنوز نمی ‌توانیم اعلام نظر کنیم. باید ببینیم افراد و متخصصانی که در زمینه طب سنتی به صورت علمی فعالیت می ‌کنند، چه نظری دارند.

 

وزیر بهداشت در پاسخ به این پرسش که نظر وزارت بهداشت درباره حجامت و زالو درمانی چیست، گفت: حجامت از نظر علمی در وزارت بهداشت تأیید شده و در مراکز درمانی طب سنتی این کار انجام می ‌شود.

 

وی افزود: درباره زالو درمانی باید در نظر داشت که افراد و متخصصانی که در زمینه طب سنتی به صورت علمی فعالیت می ‌کنند، در حال حاضر نظر خاصی در این زمینه ندارم و باید نظر متخصصان را بگیرم، ولی حجامت آن هم برای موارد خاص مورد تأیید متخصصان طب سنتی وزارت بهداشت است.

 

وحیددستجردی ادامه داد: در وزارت بهداشت دانشکده طب سنتی و آموزش طب سنتی تعداد زیادی دانشجوی phd طب سنتی و داروهای گیاهی را تربیت می ‌کنیم و این کار به خوبی در حال انجام است.

 

وی درباره توسعه مراکز درمانی طب سنتی در کشور نیز گفت: در صدد توسعه مراکز طب سنتی بر اساس مکانیزم‌ های علمی در کشور هستیم.

 

توصیه های بزرگان دین را جدی بگیرید

در ادامه «عباس حاجی آخونی»، مشاور وزیر بهداشت در امور طب سنتی و مکمل گفت: حجامت جزئی از طب سنتی و اسلامی ایران و مورد قبول و تأیید وزارت بهداشت است. از نظر این وزارتخانه، مراکز مجاز حجامت معتبر هستند.

 

مشاور وزیر بهداشت در امور طب سنتی، مکمل و صنایع گیاهان دارویی افزود:‌ موضع وزارت بهداشت درباره حجامت آن است که این روش جزئی از طب سنتی و اسلامی ایران است، به همین علت به عنوان متولی سلامت به مراکز حجامت در کشور مجوز می ‌دهد.

 

وی خاطر نشان کرد: کسانی که به استناد طب جدید با حجامت مخالفت می‌ کنند، یا فواید و محاسن این خدمت را نمی ‌دانند و جاهلانه با آن مخالفت می ‌کنند، یا می ‌دانند و عالمانه این خدمت سلامت را مورد هتاکی قرار می‌ دهند، بدون این که دلیل مشخصی برای این هتاکی بیاورند، به فکر منافع خود هستند چون این امر برایشان میلیاردی ارزش دارد.

 

حاجی آخونی در پاسخ به این پرسش که چرا عده‌ ای از مسئولان حتی در وزارت بهداشت با استناد به طب نوین انتقال خون معتقدند با وجود دستگاه‌ ها و تجهیزات پیشرفته و استریل خونگیری، باید حجامت کنار گذاشته شود، گفت:‌ جوابی که می ‌توان به این افراد داد، این است که اولا اگر با وجود طب نوین انتقال خون نیازی به حجامت نبود، لازم نبود انبیا‌ و اولیای دین این قدر بر حجامت تأکید کنند، آنها می ‌گفتند مردم بروید خون بدهید، دیگر این که این قدر تأکید بر تاریخ و این که چندم ماه حجامت کنید و بر ثواب آن نمی‌ کردند.

 

وی افزود:‌ مطالعات علمی در دنیا بر روی حجامت و همچنین زالو درمانی که مانند بررسی یک دارو به روش کلینیکال ترایال انجام می ‌شود، اثربخشی حجامت و زالو درمانی را نشان داده است و مقالات علمی متعدد درباره آن وجود دارد، نکته دیگر آن است آنالیز خون گرفته شده از طریق حجامت نشان داده که ترکیبات آن و لیپیدهای موجود در آن با خون گرفته شده از روش‌ های دیگر متفاوت است، بنابراین، این همه عقبه فرهنگی و توصیه‌ های بزرگان دین بی دلیل نبوده است.

 

امروز باید روش‌ های جدید پزشکی را اجرا کنیم

باید در نظر داشت که پیش از این کامران باقری لنکرانی، وزیر سابق بهداشت درباره زالو درمانی گفته بود: هیچ مستند علمی درباره زالو درمانی وجود ندارد بنابراین از نظر وزارت بهداشت این کار دخالت در امور پزشکی و جرم است و هر جا که با موارد آن مواجه شویم حتماً با عوامل آن برخورد می ‌کنیم.
به گفته وی در وزارت بهداشت در جایگاهی هستیم که هر حرفی می ‌زنیم باید، مستندات علمی آن را هم داشته باشیم، بنابراین درباره زالو درمانی چون تاکنون هیچ مستند علمی ندیده‌ ایم جلوی آن را می ‌گیریم.

 

وی ادامه داد:‌ البته زالو یک آنزیمی در بزاقش دارد که جلوی انعقاد خون را می ‌گیرد، به همین علت داروسازان از بزاق آن، دارو ساخته‌ اند، ممکن است در زمان‌ های قدیم که این دارو نبوده است از زالو استفاده می‌ کردند، اما حالا که داروی آن وجود دارد، قاعدتاً منطقی نیست که روش چند قرن پیش را انجام دهیم.
روش های علمی تر و کم خطر تر برای درمان در اولویت است

وزیر پیشین بهداشت گفت: این کار مانند سایر روش‌ های جراحی قدیمی منسوخ است، قرن‌ ها پیش هم برای درمان آب مروارید یا آب سیاه چشم عمل جراحی می ‌کردند، اما نمی ‌توانیم بگوییم چون آن زمان با این روش عمل جراحی می ‌کردند، ما هم باید همان روش چند قرن پیش را در پیش بگیریم.

 

باقری ‌لنکرانی افزود: ما امروز باید روش‌ های جدید پزشکی را اجرا کنیم، الان که داروی آنزیم زالو وجود دارد، استفاده از آن برای درمان ملاک ما شده و هر گونه فعالیت غیر از آن و زالو درمانی دخالت در امور پزشکی و جرم است و ما هر زمان که متوجه آن شویم یا بازرسان ما مشاهده کنند، حتماً برخورد می ‌کنیم.

 

وی گفت: وزارت بهداشت متولی سلامت مردم است و همه مردم و جامعه پزشکان باید نسبت به سلامت جامعه تعهد داشته باشند، نیابد از روش‌ هایی که اساس علمی ندارد یا راه و روش علمی ‌تر و کم خطرتر آن وجود دارد، برای درمان استفاده کرد، اگر پزشکی هم این کار را انجام دهد مقصر است و اشتباه می ‌کند و ما هر وقت متوجه چنین مواردی شویم، با آن برخورد می ‌کنیم.

 

قدمت 3300 ساله حجامت در جامعه بشری

اگر به کتاب های تاریخی و طب های سنتی مراجعه کرده باشید، می بینید که احادیث و سفارش های ائمه معصوم (ع) در مدح انجام حجامت کم نیستند، ولی انجام حجامت فقط به دوره اسلام ختم نمی شود؛ بلکه یک درمان پیچیده ای است که قدیمی ترین سند موجود گواه بر انجام حجامت در 3300 سال قبل از میلاد مسیح در مقدونیه کشف شد که بعدها به یونان رخنه کرده و در آن زمان شاخص پزشک بودن، حجامت کردن و داشتن ابزار آن بوده است.

 

اوراق پاپیروس که از عصر باستان بدست آمده نیز نشان می دهد که حدود 2200 سال قبل از میلاد مسیح ،حجامت امری رایج بوده است.حتی بقراط که حدود 400 سال قبل از میلاد مسیح می زیسته است با روش های مختلف حجامت آشنا بوده است و در آثار خود به موارد استفاده و منع آن اشاره کرده است.

 

در آثار جالینوس نیز مطالب متنوعی در مورد حجامت برجا مانده است. تمامی ‌بزرگان طب سنتی ایران از حجامت به عنوان یکی از ارکان مهم درمانی ذکــر کرده ‌اند. محــــمد زکریای رازی در کتاب «الحاوی» ، شیخ الرئیس ابوعلی سینا در کتاب «قانون در طب»، سید اسمـاعیل جرجانی در کتاب «ذخیره خوارزمشاهی» و عقیلی خراسانی در کتاب «خلاصه‌الحکمه فی مجـــمع الجوامع» به شـیــــــوه گسترده ‌ای پیرامون حجامت و کاربرد آن در درمان صحبت کرده ‌اند و از حجامت برای درمان بیـــــــــماری‌های فراگیر و مهمی ‌مانند سکته قلبی ، مالیخولیا، سردرد های میگرنی و بخشی از بیماری‌های پوستی بهره می‌گرفته‌اند.

 

تاکید پیامبر و امامان معصوم بر انجام حجامت

با ظهور اسلام، حجامت مورد تأیید و تأکید فراوان پیامبر اکرم (ص) و امامان معصوم علیهم السلام قرار گرفت و بیش از 600 روایت در مورد حجامت جمع آوری شده است. پیامبر اکرم (ص) در روایتی که در نهج الفصاحه آمده، پنج چیز را از سنت های پیامبران الهی معرفی کرده اند که عبارتند از : حیاء، حلم، حجامت، مسواک و عطر زدن.

در روایت دیگری امام علی علیه السلام می فرمایند: “ان الحجامه تصح البدن و تشد العقل.” بدرستی که حجامت بدن را سالم و عقل را نیرومند می گرداند .

 

رسول اکرم (صلی االله علیه و آله و سلم ) و ائمه‌اطهار علیهم السلام خود حجامت می‌کرده ‌اند و روش انجام آن را بیان فرموده‌اند و ویژگی‌‌های درمانی آن را برشمرده ‌اند. در این زمینه بیش از پانصد روایت مطرح است که در کتاب «حجامت از دیدگاه ‌اسلام» جمع آوری شده‌ است.
یکی از مهمترین روایاتی که در زمینه حجامت در منابع معتبر روایی ذکر شده و در ذیــــل آیه یک ســــوره‌ مبارکه «اسری» در تفسیر المیزان و برخی از تفاسیر دیگر آمده ‌است، حدیث زیر می‌باشد:

حضرت رسول اکرم(صلی االله علیه و آله و سلم) می‌فرمایند:

«در شب معراج، وقتی که به آسمان هفتم صعود کردم، بر هیچ ملکی از ملائک گذر نکردم مگر اینکه گفتند یا محمد حجامت کن و امتت را به حجامت کردن امر بفرما.»

 

با یک چنین نگاه وسیع و عمـــیق و روش درمانی همه سونگـر است که «علــــم طـــب در کنــــــــار علم دیـــــن» قرار می گیرد که ( العلم علمان علم الابدان و علم الادیان) و می داند که خداوند اول طبیب است و آنگاه پیامبران و خاتمشان رسول گرامی اسلام (ص) منتظر نمی ماند که جامعه بیمار شود و دســت نیاز به ســـوی او دراز کنـــد، قبل از بروز بیماری اقدام به پیشگیری دردهای جامعه می کند. با تعلیم خداوندی انسان را می شناسد و کلیه عوامل حاکـــم و مؤثـــر بر او را می دانــد. لذا برخی از دستــــوراتش از جمله توصیه های طبی برای همه انسانها و همه زمانهاست. بعضی از دستوراتــش برای سنی خاص یا جنس خاص یا فرد خاص یا فصــــل خاص صادر می شود.

 

جایگاه حجامت در کتاب «قانون در طب»

تمامی بزرگان طب سنتی ایران ازحجامت به عنوان یکی از ارکان مهم درمانی ذکر کرده اند. محمد زکریای رازی در کتاب «الحاوی»، شیخ الرئیس ابوعلی سینا در کتاب «قانون در طب»، سید اسماعیل جرجانی درکتاب «ذخیره خوارزمشاهی» ، عقیلی خراسانی درکتاب «خلاصه الحکمه فی مجمع الجوامع» و بسیاری دیگر از مشاهیر پزشکی طب سنتی و اسلامی به شیوه گسترده ای پیرامون حجامت و کاربرد آن دردرمان امراض صحبت کرده اند و از حجامت برای درمان بیماری های فراگیر و مهمی مانند «سکته قلبی ، مالیخولیا ، سردردهای میگرنی و بخشی از بیماری های پوستی» بهره می گرفته اند. در طب اسلامی و منابع مذهبی نیز توصیه های فراوانی به انجام حجامت شده است.

 

برخی از احادیث و روایات در مدح حجامت

پیامبرخدا (ص): «اگر خون درونتان به جوش می آید، حجامت کنید، چرا که خون، گاه ممکن است دردرون شخص ، طغیان کند و وی را بکشد.»

 

همچنین پیامبر خدا (ص) در کلام دیگر فرمودند : «درد، سه چیز است و درمان نیز سه چیز . اما درد عبارت است از : خون ، تلخه و بلغم . درمان خون حجامت است، درمان بلغم ، حمام است و داروی تلخه نیز راه رفتن.»

 

امام حسن عسکری (ع)فرمودند: «پس از انجام حجامت، انار بخور ، اناری شیرین؛ چرا که خون را فرو می نشاند و خون را در درون ، تصفیه می کند.»

 

امام صادق (ع) فرمودند: «بهترین چیزی که با آن به مداوا می پردازید ، حجامت کردن ، دوا را بر بینی ریختن ، حمام نمودن و حقنه کردن ( وارد کردن داروی مایع از طریق رکتوم ) است.»

 

پیامبر (ص) فرمودند: «هر وقت خون یکی از شماها به جوش آمد ، حجامت کند ، که او را نمی کشد . سپس فرمود: کسی از اهل بیت خودم را نمی بینم که در آن اشکالی ببیند.»

 

حضرت علی (ع) فرمودند: «همانا حجامت بدن را سالم و عقل را استوار می نماید.»

 

پیامبر خدا (ص) فرمودند: «اگر در چیزی شفا باشد ، در تیغ حجام و در خوردن عسل است.»

 

امام رضا ( ع ) فرمودند: «باید حجامت کردن بعد از خوردن غذا صورت گیرد ، چونکه وقتی انسان سیر شد، سپس حجامت کرد، خون جمع شده و بیماری خارج می گردد و اگر با شکم گرسنه کسی حجامت کند، خون خارج می شود ولی بیماری ( در بدن ) باقی می ماند.»

 

امام صادق (ع ) فرمودند : «حجامت کردن در سر موجب شفا و بهبودی هفت بیماری است : جنون ، خوره ( جذام ) ، پیسی ( کک و سفیدی در بدن )، خواب آلودگی ، درد دندان ، ضعف بینائی و سر درد شدید.»

 

پیامبر ( ص ) فرمودند: «در حجامت کردن شفا و بهبودی از بیماری است.»

 

امام صادق (ع ) فرمودند : «پیامبر خدا (ص) سه گونه حجامت می کرد: یکی حجامت در سر که آنرا ” متقـدمه ” می نامید و یکی بین دو کتف که آنرا ” نافعه ” می نامید و یکی بین دو کفــل ( ســــرین ) و بالای ران که آنــــرا ” مغیثه ” می نامید.»

 

امام حسن عسگری ( ع ) فرمودند: «بعد از حجامت، انار شریرین بخور که ( جریان ) خون را آرام و آنرا تصفیه می کند.»

 

رسول خدا (ص) فرمودند : «وقتی خون به هیجان آمد، حجامت کنید، چون خون وقتی به تردد و هیجان آمد، صاحبش را می کشد.»

 

حضرت صادق (علیه السلام) فرمودند: «حجامت را در آخر روز بجا آورید.»
از حضرت امام على نقى (علیه السلام) منقول است که: «انار شیرین بعد از حجامت، خون را ساکن مى کند، خون اندرون را صاف مى کند.»

 

دعای قبل از حجامت

امام رضا علیه السلام براى حجامت دعاى خاصى ذکر فرموده‏اند. این مطلب اهمیت همراهى درمان روحى و دعا درمانى با درمان‏هاى جسمى در طب اسلامى را اثبات مى‏کند. متن دعا چنین است:

 

وقتى خواستى حجامت کنى، چهار زانو جلوى حجّام بنشین و بگو: «اَعوذ بِالّلهِ الکَریم فى حِجامَتى مِنَ العَین فِى الدَّم وَ مِن کُلّ سوءِ وَ الاَعلالِ وَ الاَسقام وَ الاَوجاع وَ الاَمراض وَ اَسئَلُکَ العافِیةَ وَ المُعافاة وَ الشِّفاءِ مِن کُلّ داء.» یعنى: « در حجامت خود به خداوند کریم پناه مى‏برم از خونریزى و از هر ناراحتی ، علت ، سختى‏ و درد و مرضی و (خداوندا) از تو عافیت و اسباب عافیت و شفاى از هر بیمارى‏ را طلب مى‏کنم.»

 

از مجموعه‏ احادیث و روایات برمى‏آید که حجامت باید در زمان سیرى انجام شود و انجام آن به هنگام گرسنگى مضرّ است. در این رابطه از امام صادق‏علیه السلام روایت شده که: « حجامت بعد از غذا خوردن باعث دفع عرق شده و قوّت ‏بخش بدن است.»
همچنین ایشان فرموده اند: « از حجامت در حال گرسنگى بپرهیزید.» و نیز فرمودند: « بعد از خوردن طعام ، با حجامت خون جمع مى‏شود و بیمارى دفع مى‏گردد. اما اگر قبل از خوردن غذا حجامت انجام شود، خون دفع می شود، ولى بیمارى در بدن مى‏ماند.»

 

بهترین تغذیه بعد از حجامت

امام رضا علیه السلام در رساله‏ى ذهبیّه، فرمایش مفصّلى در مورد خوراک بعد از حجامت دارند که قسمتى از آن را در اینجا مى‏آوریم:

« پس از استحمام باید موضع فصد و حجامت را به وسیله‏ى پارچه‏ى کرکى یا ابریشمى یا دستمال نخى که لطیف و نرم باشد، بپوشانید. بعد یک حبه از تِریاق اکبر (نام یک داروى قدیم) به اندازه‏ى ماش میل کنید. پس از حجامت و فصد، آب میوه بنوشید و اگر میوه نیست، شربت بالنگ مصرف کنید و در جایى که این امکانات وجود ندارد، بالنگ را زیر دندان بگیرید و روى آن جرعه‏اى آب نیم ‏گرم بنوشید. اما در فصل سرما باید سکنجبین عسلى استفاده شود که این شربت شما را از بیمارى‏هاى خطرناک لقوه، برص، بهق و جذام به اراده‏ى خداوند ایمن خواهد داشت.
امام رضا (ع): «سفارش مى‏کنم که پس از حجامت یا فصد، آب انار را با مکیدن آن بنوشید. مکیدن آب انار خون را زنده و تن را با نشاط خواهد ساخت. پس از حجامت و فصد ، از خوردن غذاهاى نمک‏دار تا مدت 3 ساعت بپرهیزید، چون اگر این پرهیز مراعات نشود، بعید نیست که انسان به بیمارى جرب دچار شود.»

 

امام حسن عسکرى‏ علیه السلام مى‏فرماید: « بعد از حجامت انار شیرین میل کنید، چون انار خون را آرام مى‏کند و آن را در مسیر خود صاف مى‏گرداند.»

 

پیامبر اکرم (ص): «جبرئیل چندان مرا به انجام حجامت دعوت کرد که پنداشتم گویی حجامت واجب است.»

توصیه های قبل از حجامت:

تذکر:(این تو صیه ها از منبعی غیر از روایات استفاده شده است )

 

• با شکم گرسنه هیچ و قت حجامت نکنید

 

• ساعت قبل از حجامت سیگار مصرف نشود.

 

• یک ساعت قبل از حجامت شربت آب انار، ساندیس انار ، عسل و مایعات فرا وان بنو شید. تذ کر ( البته نوشیدن زیاد به آن معنی نیست که بیش از معمول نیاز بدن مصرف شود چرا که در روایت ها اثرات منفی زیاد نو شیدن برابر اثرات پرخوری غیر مایعات بیان شده است)

 

• از با تجربه بودن شخصی که می خواهد شما را حجامت کند اطمینان داشته باشید.

 

• 24 ساعت قبل از حجامت نزدیکی ممنوع است

 

• جهت استمداد از باری تعالی برای شفا گرفتن دعای هنگام حجامت که از امام هشتم (ع) منقول است را بخوانید .

 

• انجام حجامت در روزهای 13 تا 27 ماه قمری مطلوب تر است.

 

• حجامت متوالی با فاصله چند روز ممنوع است.

 

• بانوان در هنگام عادت ماهیانه حجامت نکنند.

 

• حجامت برای افراد بلغمی مزاج ممنوع و مضر است.

 

• اطفالی که حجامت می شوند کمتر دچار عفونت و سر ما خورد گی و بیماری می شوند و مقاومت بدن انها در مقایسه با اطفال و نو جوانان حجامت نشده بسیار بیشتر است.

 

• قبل از حجامت حتما عینک را از چشم بردارید.

 

آداب حجامت

از آنجا که حجامت از جمله توصیه های دینی است، لذا مانند بسیاری دیگر از آداب مذهبی جهت دستیابی به نتیجه بهتر مستلزم رعایت آداب و اصولی می باشد که آن می پردازیم.
1- حجامت رو به قبله و به صورت چهار زانو انجام شود.
2- حجامت کننده و حجامت شونده با وضو باشند و حجامت را با نام خداوند آغاز کنند.
3- قبل از شروع حجامت حتماً آیه الکرسی تلاوت شود.
4-دعای شریفی که در خصوص حجامت از امام علی بن موسی الرضا (ع) وارد شده است . خوانده شود .
5- ذکر صلوات به هنگام حجامت فراموش نشود.
6- در صورت امکان حجامت در روزها و زمانهای توصیه شده انجام شود.
7- پزشک و بیمار هر دو به این نکته توجه داشته باشند که پزشک و عمل حجامت هر دو تنها وسیله ای برای شفای بیماری است. مسلماً شفای هر بیماری تنها به خواست و اراده خداوند متعالی انجام پذیر می باشد.
8- بعد از انجام حجامت به فرد حجامت شونده تبریک گفته شود.
9- قبل و بعد از حجامت خوردن انار توصیه شده است. همچنین برای جبران ضعف احتمالی، نوشیدن شربتی از عسل در پس حجامت توصیه شده است.
10-حداقل تا 12 ساعت پس از انجام حجامت جهت جلوگیری از عفونت زخم، استحمام ممنوع می باشد.
11-تا حدود 12 ساعت پس از انجام حجامت باید از خوردن ترشی، نمک و لبنیات پرهیز نمود.
12- قبل از انجام حجامت حتماً عینک از روی چشم برداشته شود.
13- نگاه کردن به خون اول حجامت ـ بر طبق احادیث ـ مستحب و باعث روشنی و جلای چشم می شود.
14-حجامت خانمها در دوران قاعدگی و به خصوص در اواخر این دوره ممنوع می باشد.
15-تا 12 ساعت قبل و بعد از حجامت نزدیکی صورت نگیرد.

 

سن مناسب برای انجام حجامت

در طب سنتی، برخی حکما ـ از قبیل بوعلی سینا و جرجانی ـ حجامت را از دو تا 60 سالگی تجویز نموده اند. اما در طب اسلامی شروع حجامت جهت پیشگیری، از چهار ماهگی تجویز شده است. در حدیثی از پیامبر اکرم (ص) که در کتب گوناگون ـ از جمله استبصار جلد 1 صفحه 84 ـ وارد شده است، ایشان به حجامت نقره در اطفال بالای چهار ماه به فاصله هر ماه یکبار توصیه نموده اند و آثار فراوانی برای آن ذکر نموده اند.
همچنین در روایات اسلامی حدیثی مبنی بر عدم انجام حجامت در افراد کهنسال مشاهده نسده است . به عبارت دیگر حجامت محدودیت سنی ندارد .

 

حضرت امام رضا (ع) در رساله ذهبیه حجامت را در بالغین متناسب با سن تجویز نموده اند. مثلاً حجامت برای فرد 40 ساله هر 40 روز یک مرتبه و برای فرد 60 ساله هر 60 روز یک بار تجویز شده است.
• این فواصل برای پیشگیری از بیماری ها توسط حجامت می باشد و فواصل مناسب جهت حجامت فرد بیمار باید توسط پزشک معالج تجویز شود.
• به تجربه ثابت شده است که حجامت در اطفال و کودکان موجب افزایش رشد قد و وزن، رفع لاغری، بی اشتهایی، ضعف ، تقویت سیستم ایمنی و دفاعی و بالاخره کاهش اختلالات رفتاری و بیقراری و پرخاشگری در ایشان می شود .
• در کتب طب سنتی، جهت درمان زردی ( یرقان فیزیولوژیک ) چند خراش کوچک سطحی در لبه و پشت لاله گوش نوزاد تجویز شده است.
• در گذشته حجامت نقش واکسیناسیون فعلی را برای کودکان داشته است و مقاومت آنها در برابر بیماریها توسط حجامت زیاد می شده است. مثلاً رازی در کتاب « الجدری و الحصبه » از حجامت جهت واکسیناسیون افراد زیر 14 سال در برابر آبله نام برده است . عده ای نیز معتقدند حجامت در سنین بلوغ موجب کاهش پرخاشگری و سایر عوارض بلوغ می شود .

 

ایام مناسب جهت حجامت

در این قسمت به بررسی زمان های مناسب جهت انجام حجامت به گفته ائمه (ع) پرداختیم.

امام رضا (ع): «فصل بهار روح زمان هاست و در این فصل خون به هیجان در می آید. لذا از قصد و حجامت در این فصل استفاده کن.»
امام صادق(ع): «حجامت کردن در ثلث اول فروردین ماه ( آذر ماه رومی ) باعث صحت یک سال از بیماری هاست به اذن خداوند متعال در احادیث ائمه معصومین علیه السلام به خصوص امام رضا ( ع) از حجامت در ماه کانون اول رومی ( دی ماه ) نهی شده است.»

البته بیان این ترتیب بدین معنی نیست که حجامت در فصول زمستان بی فایده می باشد. بلکه موید تأثیر بهتر حجامت در ترتیب عنوان شده می باشد و چه بسا با تشخیص پزشک، حجامت حتی در دی ماه نیز در راستای درمان بیمار لازم تشخیص داده شده و تجویز شود. در این صورت نباید صدقه دادن ، تلاوت آیه الکرسی و صلوات فرستادن را از خاطر برد.

 

اما حجامت در چه روزهایی بیشتر توصیه شده است؟

تأثیر جاذبه ماه و خورشید بر روی جانداران از دیرباز مورد توجه دانشمندان و حکما بوده است. در برخی احادیث نیز بر حجامت در ایام پر فشار ماه که جاذبه و خورشید در حداکثر میزان است تأکید شده است.
جاذبه ماه و خورشید همچنان که بر آب دریا تأثیر دارد و باعث جزر و مد آب می شود، همچنین بر ترکیبات موجود در خون انسان نیز موثر می باشد و امروزه این مسئله کاملاً به اثبات رسیده است.
امام رضا (ع): خون در افزایش هلال ماه افزایش می یابد و در کاهش هلال کاهش می یابد.
رسول اکرم(ص): هر کس روز سه شنبه هفدهم یا نوزدهم یا بیست و یکم ماه قمری حجامت کند، شفای بیماری یکسال او خواهد بود.
در روایت دیگری هفتم ماه حزیران رومی ( تیرماه ) برای حجامت توصیه شده است. با توجه به روایات مختلف و متعدد، حجامت در روزهای هفتم، چهاردهم، هفدهم، نوزدهم و بیست و یکم ماه قمری به عنوان بهترین روزها تأکید شده است.
با توجه به روایات مختلف و تطبیق آن با تأثیر جاذبه ماه می توان چنین نتیجه گرفت که دهه دوم هر ماه قمری برای حجامت بهتر از سایر ایام ماه است.
حجامت در هفته

احادیث و روایات فراوانی پیرامون حجامت در هفته وجود دارد و برخی روزها هفته برای حجامت توصیه بیشتری شده اند. آنچه در احایث مختلف وجود دارد استحباب حجامت در روز دوشنبه و پنجشنبه و نهی آن در روز جمعه می باشد .
ـ ذکر این نکته مجدداً لازم است در صورتی که وضعیت بیمار و ضطراری وجود داشته باشد بر طبق روایات معصومین بادادن صدقه و تلاوت آیه الکرسی و ذکر صلوات، حتی در روز جمعه نیز می توان حجامت نمود. ساعات مناسب جهت انجام حجامت:
بهترین ساعات روز برای حجامت ساعت دوم و سوم پس از طلوع خورشید و ساعات نزدیک به غروب می باشد.
آیا حجامت فقط برای بیماران مفید است؟

پاسخ این سوال منفی می باشد. همانطورکه از احادیث متواتر مشخص است و تجربه و تحقیقات نیز آنرا به اثبات رسانده است یکی ازمهمترین اثرات حجامت تاثیردرپیشگیری از بیماری هاست و تقدم پیشگیری بردرمان برهمگان مبرهن و آشکار است.
مشاهدات پزشکان مجرب عضو (موسسه تحقیقات حجامت ایران) موید این مطلب است که سالمندانی که به طور مرتب جهت پیشگیری از بیماریها حجامت شده اند، دارای سیستم های درونی سالم تری نسبت به سایر افراد می باشند. البته تحقیق علمی و دقیقی به صورت گذشته نگر بر روی این افراد انجام نشده است.
همانگونه که پیشتر نیز گفتیم پیامبر اسلام (ص) فرموده اند که حجامت در روز سه شنبه هفدهم، نوزدهم و یا بیست یکم ماه قمری صحت بخش بیماری یک سال است.
مشابه این حدیث ـ که بر بعد پیشگیری حجامت تأکید دارد ـ به گونه های مختلف از معصومین (ع) به طور متواتر و فراوان در کتب معتبر روایی موجود می باشد.
در حدیث معراج نیز آمده است؛ (یا محمد! احتجم و امر امتک بالحجامه)، یعنی ای محمد(ص) حجامت کن و امتت را به حجامت امر کن.
با توجه به این حدیث شریف نیز در می یابیم که حجامت برای همه امت پیامبر (ص) توصیه شده است، نه فقط بیماران.

 

چه افرادی را نباید حجامت نمود؟

حجامت پیشگیرانه خطر آفرین نیست و با رعایت اصول صحیح می توان آن را حداقل سالی دو مرتبه در فصل بهار و پاییز انجام داد. ولی حجامت به منظور درمان، اگر توسط افراد غیر پزشک و غیر مطالع انجام شود ممکن است نه تنها موجب درمان نگردد ،بلکه مشکلاتی را نیز برای بیمار ایجاد کند. تجربه نشان داده است که برای افراد ذیل نبایدحجامت انجام شود:
1- افرادی که طبق تعریف طب سنتی در گروه بلغمی مزاجها قرار می گیرند. در این افراد ابتدا باید غلبه بلغم را با برنامه غذایی و تجویز مسهل رفع نموده و سپس حجامت انجام داد.
2- زنان باردار تا پایان ماه چهارم حاملگی ( تشکیل کامل جنین ).
3-حجامت زنان در ایام عادت ماهانه به خصوص در اواخر عادت ممکن است موجب افت شدید فشار خون و مشکلات دیگر شود.
4- افراد دچار مشکلات انعقادی مثل کمبود پلاکت و هموفیلی.
5- عده ای از پزشکان معتقدند که در افراد دچار فشار خون خیلی بالا ابتدا باید فشار خون را کنترل نمود و سپس اقدام به حجامت کرد.
اما عده ای دیگر از پزشکان نیز معتقدند که حجامت این افراد هیچ مانع و خطری ندارد و حجامت را باعث تعدیل فشار خون این افراد می دانند.

 

انواع حجامت
در کشور های غربی حجامت تقریباً با 10 روش انجام می شود، ولی در طب سنتی ایران حجامت به طور کلی به دو دسته حجامت خشک ( بادکشی Dry cupping) و حجامت تر Wet cupping تقسیم می شود.

 

حجامت خشک

نوعی حجامت است که در آن خونی از بدن خارج نمی شود، بلکه تنها عمل مکش ( Suction) روی پوست انجام می شود. حجامت خشک خود بر دو قسم است: سرد و خشک و گرم و خشک.
حجامت گرم و خشک
در فرهنگ عامه اصطلاحاً به کوزه یا لیوان گذاری معروف می باشد. حجامت خشک در نقاط مختلفی از بدن انجام می شود و در درمان بسیاری از دردها و بیماریها نقش موثری دارد. اینگونه از حجامت موجب انبساط عروق و رفع انسداد آنها و تحریک دیواره مویرگها می شود و در افزایش توان سیستم ایمنی بدن نقش مهمی دارد.
حجامت تر

این نوع از حجامت با خارج نمودن مقداری از خون بیمار همراه می باشد . مواضع توصیه شده جهت انجام حجامت تر در مکاتب مختلف طب سنتی متفاوت می باشد . اما در طب اسلامی مواضع زیر بیشتر تأکید شده است.
حجامت عام

بین دو کتف، حدود مهره های سوم و چهارم سینه ای T3 و T4 انجام می شود و در احادیث و روایات با عنوان (حجامت منافع) نام برده شده است.

حجامت سر

محل این حجامت یک وجب شخص حجامت شونده از نوک بینی تا فرق سر می باشد. این گونه از حجامت با تکنیک خاصی انجام می شود و در روایات با عنوان (حجامت نجات بخش) نامیده شده است.
حجامت کمر یا چمابند
این حجامت در گودی کمر ، حدود مهره S1 انجام می شود و از آن در روایات با نام (حجامت رهاننده) یاد شده است.
حجامت ساق ها

در یک وجب بالاتر از قوزک، پشت دو ساق انجام می شود.
حجامت نقره

در گودی گردن انجام می شود و مختص اطفال می باشد. انجام این گونه از حجامت برای بزرگسالان به علت احتمال ایجاد فراموشی نهی شده است.
حجامت چانه، حجامت پشت گوش، حجامت موضعی
بر اساس تشخیص پزشک و نوعی بیماری در موضع خاصی انجام می شود. از جمله حجامت روی کفلها، اطراف مقعد، روی رانها، حجامت کلیه ، قاعده ریه، حجامت کبد.

 

حجامت خورشیدی

در واقع همان حجامت عام است، با این تفاوت که برای آماده نمودن بیمار و هدایت خون به موضع حجامت، قبل از انجام حجامت تر، اطراف موضع حجامت با بادکش لغزان تحریک شده و سپس حجامت انجام می شود.
باید توجه داشت که برای آماده سازی بهتر موضع حجامت ـ جهت حصول نتیجه بهتر از حجامت نوعی خشک یا تر ـ می توان موضع حجامت را با روغن زیتون، روغن سیاهدانه و یا گل بنفشه چرب نمود.
حرف آخر…

در مدح و تأثیرات انجام حجامت پزشکان، مسولان نظام سلامت کشور و ائمه اطهار نسبت به انجام این عمل مفید و درمانی سفارش های زیادی به گوشمان رسیده است، اما کم نیستند مراکزی که بدون رعایت هیچ یک از اصول بهداشتی و حتی بدون مجوز اقدام به انجام حجامت می کنند که این عمل برای بیماری که می خواهد از روش های درمانی سنتی به سلامتی دست پیدا کند نه تنها سلامتی به ارمغان نمی آورد، بلکه می تواند منشأ بیماری های فراوانی از قبیل ایدز، هپاتیت و انواع عفونت ها شود.
در اصل باید برای حل این آسیب ها وزارت بهداشت با فرستادن بازرس برای نظارت بر نحوه فعالیت های این مراکز را ارزیابی کرده و باید به افراد داوطلب در درمان سنتی هم مراکز معتبر که زیر نظر سازمان بهداشت فعالیت می کنند را معرفی و به آنها نحوه رعایت بهداشت شخصی و عمومی را در این مراکز شناساند.