اصول نسخه پیچی ( قسمت دوم)

الف ) محيط نسخه پيچي

با توجه به آنكه داروها مصرف داخلي Intercilly دارند ، بايد در محيط نسخه پيچي يكسري اصول را رعايت نمود تا دارو فاقد هر نوع آلودگي و به بهترين شكل ممكن به دست بيمار رسيده و انكان نگهداري آن براي بيمار فراهم باشد . ( شكل 2)

لازم به ذكر است كه لفظ « محيط» در اينجا كليه افراد ، محيط فيزيكي ، قفسه بندي ، انبار دارويي و لوازم بسته بندي دارو را شامل مي شود .

افرادي كه نسخه پيچي مي كنند بايستي خود تميز بوده ، بهداشت فردي را رعايت نموده و لباس تميز ( روپوش سفيد ) بپوشند . محيط فيزيكي بايد عاري از هرگونه گرد و غبار بوده و در ضمن به صورتي طراحي شده باشد كه مسئول فني دسترسي لازم را جهت ارائه توصيه هاي مورد نظر داشته باشد . تأكيد مي كنيم دسترسي فراهم باشد نه آنكه كاملاً كنار بيمار باشد و منظور از آن محدود شدن و بسته بودن فضاي نسخه پيچي است . گردگيري و تميز كردن محيط نسخه پيچي با تميز كردن قفسه هاي دارويي به شكل دوره اي و تميز كردن كف داروخانه به شكل روزانه ، چك كردن ، تميز كردن و در صورت لزوم ذوب كردن برفك يخچال طبق يك برنامه معين به خوبي و به شكل مداوم انجام گيرد . ترك ها و درزهاي موجود را ، بخصوص اگر چسبناك و شيرين بوده و موجب جلب پشه و ساير حشرات شده باشد ، بايد تميز گردد . غذا و آشاميدنيهاي پرسنل را بايد خارج از محل نسخه پيچي نگه داشته و در ضمن از يخچال داروخانه تنها براي نگهداري اقلام دارويي استفاده كرد . از شمارش دستي داروهايي كه به صورت فله موجود هستند جدداً اجتناب گرديده و در صورت استفاده از وسايل مخصوص شمارش ؛ مثلاً قرص شمار سه گوشه و يا سيني شمارش ( شكل شماره 3) ؛ آن ظرف و سطوح را بلافاصله بعد از هر بار استفاده تميز نمود .

انجام اين كار براي اين توصيه مي شود كه معمولاًقرصها غير پوشش دار در تماس با سطوح مختلف از خود يك لايه غير قابل رويت به جا مي گذارند كه به راحتي مي تواند با ساير قرص و كپسولهايي كه با همان وسيله شمارش شده اند منتقال گرديده و ايجاد Cross-Contamination نمايد . فرض كنيم اين لايه به جا مانده آسپرين و يا پني سيلين باشد كه شخص به آن حساسيت دارد . در آن صورت چه اتفاق خواهد افتاد ؟ شكي نيست جان بيمار به علت شوك آنافيلاكتيك در معرض خطر جدي خواهد بود . بنابراين بازهم تأكيد مي كنيم در بنامه گردگيري و تميز كردن داروخانه ،‌تميز كردن اين قبيل سطوح يا وسايل حتماً گنجانده شود . بر اساس دستورالعملهاي WHO براي شمارش قرص و كپسولهايي كه به صورت فله هستند يكي از روشهاي زير بايد به كار برده شود :

1-استفاده از قرص شمار سه گوشه و يا سيني مخصوص شمارش قرص

2-استفاده از يك تكه تميز و يا كارد تميز( شكل شماره 4)

3-استفاده از درب همان ظرف قرص

4-استفاده از هر سطح تميز عاري از گرد و غباري

فضاي محيط نسخه پيچي بايد به صورتي باشد كه نسخه پيچ امكان حركت راحت را دشاته باشد . امان اين فضا نبايست آنقدر هم وسيع باشد كه در مراحل نسخه پيچي اختلال كرده و از كارآيي افراد بكاهد . قوطيها و ظروف Stock را بهتر است در زير قوطيهاي مصرفي قرار داده و در ضمن تا زماني كه داروي موجود در يك قوطي تمام نشده قوطي ديگري را باز نكرد . چيدن دارو در قفسه هاي قسمت نسخه پيچي بايد از نظم مشخص ( شكل دارو يا فهرست الفبايي و يا خواص فارماكولوژي و غيره ) پيروي كند . تمام قوطيها و ظروف Stock بايد به دقت و وضوح كامل از نظر نام دارو ، شركت سازنده و تاريخ انقضاء برچسب زني شوند . علاوه بر آن بايد سيستم چرخشي را بر اساس تاريخ توليد / تاريخ انقضاء در مورد داروهاي موجود در قفسه اعمال نمود تا تاريخ مصرف دارو در داروخانه منقضي نشود . در مورد اقلامي كه تاريخ توليد ندارند ، مي توان براساس تاريخ ورود به داروخانه و براساس سيستم FIFO اقدام نمود . به منظور حفظ كيفيت داروها شرايط محيطي محل نسخه پيچي را از نظر عواملي چون دما ، نور و رطوبت به شكل مرتب كنترل نماييد . در ضمن داروهايي كه بيشتر تجويز مي شوند را در جايي قرار دهيد كه امكان دستري به آن به راحتي امكانپذير باشد . در صورتي كه تعداد مراجعين براي يك داروي خاص ( مثل قرص فروس سولفات ) بيش از حد است در مواقع آزاد به تعداد تقريبي فروش روزانه داروخانه ، بسته هاي اين دارو را تهيه و از قبل آماده نگهداريد . اين كار باعث تسريع در مراحل تحويل دارو مي گرددد. توجه داشته باشيد كه تعداد داروهاي موجود در هر بسته ها بايد به صورت مضربي از تعداد تجويزي در اكثر نسخ باشد ( مثلاً براي قرص فروس سولفات كه معمولاً نسخ براي يكماه و با دستور مصرف روزي يك عدد است ،‌ تعداد داروي هر بسته بايد ترجيحاً 30 عدد باشد .)

ب ) فرد نسخه پيچ

منظور از نسخه پيچ Dispenser ، دكتر داروساز و يا تكنسين دارويي است كه تحصيلات و دانش متناسب با كار محوله خود را دارد . البته در هر داروخانه از پرسنل كمكي هم استفاده مي شود . اين پرسنل بايد يك دوره آموزش عملي كوتاه مدت را دريافت كرده و تنها پروتكلهاي مكتوب ارائه شده را اجرا كنند . اما از آنجايي كه نسخه پيچي در نگاه اول يك كار ساده به نظر مي آيد . اين امر اغلب به كساني محول مي شود كه هيچ گار ديگري از آنان بر نمي آيد و آنها نيز اين كار را بدون هيچ آموزش و بدون هيچ نظارتي انجام مي دهند !!! كمك نسخه پيچ علاوه بر خواندن ، نوشتن و شمردن بايد داراي خصوصيات و مهارتهاي زير نيز باشد .

· داشتن اطلاعات كلي در مورد اقلام دارويي ( موارد معمول مصرف ، دوزاژ معمول تجويز ، روش صحيح مصرف ، شايعترين عوارض جانبي دارو ، مهمترين تداخلات دارو با ساير داروها و با غذا ، شرايط نگهداري و … )

·        دارا بودن دانش رياضي و قدرت محاسبه

·        توانايي بر ارزيابي كيفيت داروها

·        داشتن اشتهار به پاكيزگي ، دقت و صداقت

·        توانايي برقراري ارتباط با بيمار

تعيين سطح آموزشي ، بر اساس تعداد و نوع اقلام دارويي كه توسط نسخه پيچ رائه مي گردد متغير خواهد بود . بنابراين فرد كمك نسخه پيچ بايد بر پايه اطلاعات قبلي خود ، دوره آموزشي لازم را طي كند . در ضمن عليرغم گذراندن دوره هاي نظري و عملي توصيه اكيد مي شود كه كمك نسخه پيچ تنها در صورتي مي تواند در داروخانه فعاليت كند كه تحت نظارت دكتر داروساز و يا تكنسين دارويي مربوطه باشد .

مراحل نسخه پيچي

همانگونه كه قبلاً ذكر شد اين مراحل شامل هفت قسمت است كه در هر قسمت ، نكات و شرايط خاصي را بايد مراعات نمود .

مرحله اول ( پذيرش نسخ ) : با توجه به آنكه مراجعه كنندگان به داروخانه اغلب دچار اضطراب ناشي از بيماري خود يا نزديكانشان هستند بايد سعي نمود با گشاده رويي با آنها برخورد نمود و قبل از هر چيز نام توشته شده بر روي نسخه را به تأييد مراجعه كننده رساند . اين كار به منظور اطمينان از عدم اشتباه در تحويل نسخه در محل مطب پزشك و يا ساير داروخانه ها صورت مي پذيرد . ساير مشخصات كلي نسخه ( شامل مشخصات سرنسخه، متن نسخه و مهر و امضاي پايان نسخه ) نيز بايد چك شود.

مرحله دوم ( تفسير و فهم نسخه ) : در اين مرحله فهم و تفسير نسخه بايد توسط كسي صورت گيرد كه داراي تواناييهاي زير باشد.

·        بتواند خط پزشك را بخواند .

·        بتواند هر نوع اختصار نويسي تجويزكنندگان را تفسير كند .

· بتواند تشخيص دهد دوز تجويزي براساس شرايط سن و جنس بيمار مناسب است .

·        بتواند دوز صحيح مصرفي را محاسبه كند

·        بتوند تداخلات احتمالي دارو – دارو را تعيين كند .

در مواردي كه نسخه خوانا نبوده و يا داروي تجويزي با معيارهاي معمول نمي خواند ، اين مساله اول به مسئول فني داروخانه گزارش شود . زيرا گاه بر اساس نياز ، مثلاً داروي هورموني زنانه براي مرد تجويز شده يا همزمان دو داروي كم كاري و پركاري تيروئيد تجويز مي شود و يا قرص لواميزول را به منظور افزايش مقاومت بدن در برابر عفونتهاي ويروسي به كار مي برد. بازگو كردن تفسير اشتباه بر روي نسخه مي تواند باعث سلب اعتماد بيمار از پزشك و ايجاد مسائل قضايي و حقوقي براي داروخانه گردد. در چنين مواردي بهتر است توسط مسئول فني با پزشك معالج تماس گرفته شده و رفع ابهام گردد.

– بيماري با نسخه پزشك متخصص غدد مراجعه كرده . به علت خوانا نبودن نسخه و با توجه به توضيحي كه بيمار مي دهد ( ناراحتي معده و لاغر شدن )كمك نسخه پيچ 300 عدد قرص مترونيدازول را براي تحويل به بيمار آمده مي كند . مسئول فني در زمان ارائه توصيه متوجه موضوع شده و پس از تماس با پزشك معالج ، داروي متي مازول تحويل مي شود .