بيماري تخمدان پليکيستيک يا PCOD شايعترين بيماري هورموني در خانمها در سنين باروري (49-15 سال) است و ميزان شيوع آن حدود 10-5 درصد موارد ميباشد. علت اصلي آغازکننده اين بيماري هنوز به خوبي مشخص نيست ولي به نظر ميرسد که فاکتورهاي ژنتيکي در بروز اين بيماري نقش داشته باشند.
مهمترين ويژگي اين بيماري اختلال در روند طبيعي تخمکگذاري است كه به دنبال آن اختلال در سطح هورمونهاي متعدد رخ ميدهد. نتيجه اين اختلالات، بروز کيستهاي ريز و متعدد بر سطح ضخيم شده تخمدان، اختلال در قاعدگي (قطع قاعدگي، قاعدگيهاي نامنظم)، افزايش موهاي زائد در صورت و بدن (هيرسوتيسم)، بروز آکنه يا جوش صورت و ريزش موي سر است كه اكثراً موجب نگراني بيمار و مراجعه به پزشک ميشود؛ گرچه ممکن است مراجعه بيمار تا زمان بروز مشکلات باروري يا نازايي به تأخير افتد. عوارض ديررس اين بيماري كه تهديد کننده حيات است شامل افزايش خطر سرطان رحم، سرطان پستان، نازايي، بيماريهاي قلبي- عروقي و ديابت نوع دو ميباشد. تشخيص و درمان به موقع و صحيحPCOD از آنجا حائز اهميت است که علاوه بر درمان علائم ذکر شده، ميتواند در زمينه پيشگيري از عوارض ديررس بيماري نقش حياتي داشته باشد.
براي شناخت و درک صحيح اين بيماري بهتر است که ابتدا مرور مختصري بر يک دوره طبيعي قاعدگي داشته باشيم. در ابتداي هر دوره ماهيانه قاعدگي، چند فوليکول (سلول جنسي ماده که توسط سلولهاي بافت تخمداني احاطه شده است) در يکي از تخمدانهاي راست يا چپ شروع به رشد نموده که نهايتاً در نيمه قاعدگي يکي از فوليکولها به حداکثر رشد رسيده و پاره ميشود و سلول جنسي ماده (تخمک) آزاد ميگردد. درصورت بارور شدن سلول جنسي ماده توسط اسپرم، بارداري رخ ميدهد، در غير اينصورت تخمک و ساير فوليکولها از بين رفته و بعلت کاهش هورمونهاي جنسي ترشح شده از تخمدان (استروژن و پروژسترون)، لايههاي داخلي رحم شروع به ريزش مينمايند و خونريزي قاعدگي آغاز ميشود. ميانگين دوره خونريزي قاعدگي 2 تا 7 روز است و طول دوره سيکلهاي قاعدگي طبيعي معمولا 21 تا 35 روز و ميانگين آن 28 روز ميباشد.
تنظيم فعاليت تخمدانها و بروز دورههاي منظم و ماهيانه قاعدگي، توسط برخي هورمونهاي مترشحه از مغز کنترل ميشوند و تنظيم فعاليت اين هورمونها نيز توسط يک چرخه فيزيولوژيک از هورمونهاي مترشحه تخمداني صورت ميگيرد. هرگونه اختلال در اين مسيرها باعث اختلالات قاعدگي و برهم خوردن نظم هورمونها در بدن شده و موجب بروز علائم و تظاهرات گوناگوني در فرد مبتلا ميشود. شرايط و بيماريهاي ديگري كه با ايجاد اختلال در نظم اين چرخهها، باعث عدم تخمکگذاري و اختلال در تنظيم دوره قاعدگي ميشود شامل بيماريهاي غدد تيروئيد، اختلال در ترشح هورمون پرولاکتين (مترشحه از مغز)، مصرف يک سري از داروها، استرس و غيره است. تشخيص صحيح بيماري منوط به بررسيهاي آزمايشگاهي و باليني است كه توسط پزشك انجام ميشود.
در بيماري تخمدان پليکيستيک، در نيمه اول هر دوره قاعدگي فوليکولها شروع به رشد مينمايند ولي در ميانه سيکل، تخمکگذاري انجام نميشود، در نتيجه فوليکولها بصورت کيستهاي متعدد سطح هر دو تخمدان را ميپوشانند. به دنبال اختلال در تخمکگذاري ماهيانه، از يك سو نظم سيکلهاي قاعدگي ماهيانه برهم مي خورد و باروري فرد با مشکل مواجه ميشود و از سوي ديگر با ايجاد اختلال در ترشح هورمونهاي جنسي طبيعي و افزايش ترشح هورمونهاي مردانه (آندروژنها) از تخمدان، علائم و تظاهرات متعدد بيماري از قبيل افزايش موهاي زائد در صورت و بدن، آکنه و ريزش موي سر ظاهر ميشود.
نشانهها و تظاهرات بيماري:
خانمهاي مبتلا به بيماري تخمدان پليکيستيک ممکن است هرکدام از چندين علامت اين بيماري را با شدتهاي مختلف نشان دهند اما جهت تشخيص بيماري لازم است بيمار حداقل 2 نشانه از نشانههاي زير را دارا باشد:
1. سيکلهاي قاعدگي نامنظم يا قطع قاعدگي (شايعترين علامت) كه با سيکلهاي ماهيانه در فواصل طولانيتر از 35 روز يا تعداد قاعدگي کمتر از 8 بار در سال مشخص ميشود.
2. افزايش ميزان هورمونهاي مردانه در بدن که با بروز تظاهراتي مانند هيرسوتيسم، آکنه يا جوش صورت و ريزش موي سر همراه است. هيرسوتيسم در زنان با افزايش ميزان رشد، ضخامت و تعداد موها در نواحي صورت، سينه، قسمت پايين شکم، پشت و قسمت بالاي رانها تعريف ميشود.
3. بزرگ شدن تخمدانها با کيستهاي کوچک فراوان بر سطح آن كه با انجام سونوگرافي مشخص ميشود. البته نماي تخمدان به تنهايي دليل قطعي بر وجود يا عدم وجود اين بيماري نيست چرا که ممکن است خانمي با بيماري تخمدان پليکيستيک داراي نماي طبيعي در سونوگرافي تخمدان باشد و خانمي با کيستهاي متعدد در سونوگرافي تخمدان، مبتلا به بيماري تخمدان پليکيستيک نباشد. براي تشخيص اين بيماري حتماً بايد علاوه بر تخمدانهاي پليکيستيک، اختلال در سيکل قاعدگي و علائم افزايش هورمونهاي مردانه وجود داشته باشد .
4. چاقي: چاقي باعث تشديد علائم بيماري تخمدان پليکيستيک ميشود.
5. نازايي: ممکن است بيمار مبتلا به بيماري تخمدان پلي کيستيک نياز به درمانهاي کمکي جهت بارور شدن داشته باشد.
6. آکانتوزيس نيگرکانس: وجود ضايعات مخمل گونه تيره رنگ در نواحي کشاله ران، زير بغل، زير سينهها، قاعده گردن.
7. دردهاي مزمن لگني
بيماريابي و تشخيص :
افراد مبتلا به بيماري تخمدان پليکيستيک ممکن است با بروز هريک از علائم فوق به پزشک مراجعه نمايند. پزشک معالج جهت بررسي بيماري و شناخت علت آن برحسب نياز اقدامات زير را انجام ميدهد:
معاينات بدني و لگني
آزمايش خون و هورمونها
سونوگرافي جهت بررسي تخمدانها و ضخامت لايههاي داخلي رحم
تشخيص اوليه و زودرس بيماري ميتواند موجب كاهش خطر ابتلا به عوارض ديررس مانند بيماريهاي قلبي- عروقي، ديابت نوع دو، فشار خون بالا و افزايش چربيهاي خون شود، از اختلال در باروري و نازايي پيشگيري نمايد و در صورت بارداري از خطر ابتلا به ديابت و يا فشار خون حاملگي كه معمولا در زنان مبتلا به PCOD مشاهده ميشود بكاهد. همچنين دراين بيماري به دليل مواجهه مداوم و بيش از حد رحم با استروژن (بدون حضور پروژسترون)، بيمار در معرض خطر خونريزيهاي نامنظم و شديد رحمي، لکه بينيهاي مداوم و درنهايت ابتلا به سرطان رحم و پستان قرار داردكه با تشخيص صحيح و به موقع مي توان از خطر ابتلا به آنها كاست.
درمان :
در درمان بيماري تخمدان پليکيستيک ممکن است نياز به يک دوره طولاني مدت درمان دارويي و پيگيري مداوم تحت نظر پزشک معالج باشد. به عبارت ديگر درمان قطعي براي اين بيماري وجود ندارد ولي با رعايت دستورات پزشک، مصرف منظم داروهاي تجويز شده و مراقبتهاي غير دارويي، ميتوان بيماري را کنترل كرد.
همچنين جهت پيشگيري از عوارض ديررس و تهديد کننده حيات نظير فشار خون، بيماري ديابت و غيره بيمار بايد به طور دورهاي توسط پزشک معالج بررسي و در صورت بروز با درمان زودرس کنترل شود.
درمان دارويي اصلي در اين بيماري در صورت عدم تمايل به باردار شدن، استفاده از قرصهاي پيشگيري از حاملگي و يا ساير داروهاي هورموني جهت تنظيم سيکلهاي قاعدگي و کاهش کيستهاي تخمداني است که نوع و نحوه مصرف آنها فقط توسط پزشک معالج تعيين ميشود. همچنين درصورت وجود علائم ديگري نظير وجود موهاي زائد، ريزش موي سر، جوش صورت و چاقي ممکن است داروهاي ديگري به درمان افزوده شود. جهت رفع موهاي زائد علاوه بر درمانهاي دارويي ممکن است نياز به انجام ساير درمانهاي تکميلي مانند ليزر درماني يا الکتروليز باشد که در مراحل بعدي توسط پزشک معالج توصيه ميشود.
درصورت ايجاد اختلال در باروري و يا نازايي كه ممكن است به همراه بيماري تخمدان پلي کيستيک مشاهده شود، داروهاي مناسب جهت درمان کمک باروري، پس از بررسيهاي لازم توسط پزشک معالج تجويز خواهد شد.
لازم به ذکر است که نقش بيمار علاوه بر مصرف صحيح داروهاي تجويز شده، با انجام منظم حرکات ورزشي (حداقل 30 دقيقه در روز يا 3 بار در هفته و هر بار به مدت يک ساعت در روز)، کاهش وزن بدن در افراد چاق، کنترل وزن بدن در افراد غيرچاق، داشتن رژيم غذايي مناسب بصورت کاهش مصرف چربيها و کربوهيدراتها مثل نوشابه، کيک، شيرينيجات، بستني، افزايش مصرف مواد غذايي پرفيبر مثل نانهاي کامل، جو ، بلغور و حبوبات اهميت ويژهاي دارد.
بايد توجه داشت در کنترل علائم بيماري تخمدان پليکيستيک و جلوگيري از عوارض ديررس آن، علاوه بر مصرف صحيح دارو، پيگيري سير بيماري، رژيم غذايي سالم، انجام حرکات ورزشي مناسب و کنترل وزن نقش اساسي دارد.
گردآوري: دكتر فريبا نبئي (متخصص زنان و زايمان)
منابع:
1. Speroff L, Glass RH, Kase NG. Clinical Gynecologic Endocrinology and Infertility. 6 Edition, 2005.
2. www. Guidline.gov. National Guideline Clearing house. American association of clinical Endocrinologist consequences of polycystic ovarian syndrome 3. www.acog.org. Polycystic ovary syndrome 4. www.mayoclinic.com. Polycystic ovary syndrome
منبع خبر:مرکزبهداشت و درمان دانشگاه تهران
salam
az lotfeton k een mataleb ra gerd avart kardid mamnonm
man be een bimary mobtalam va az sinam shir miyad mikham bedonam rah darman chyee????????????
با سلام
اين سايت يك پايگاه اطلاع رساني بوده و در خصوص درمان هيچگونه امكاناتي ندارد
سلام
خانم من مبتلا به این بیماری است و الان هم باردار شده است قبل از بارداری از قرصی های عطاری برای درمان استفاده می کرد.( خانم من چینی است و داروهای سنتی را برای ان تجویز کردند ) خواستم بدانم برای جنین اتفاقی نمی افتد با این نوع بیماری ؟قبل از بارداری دکتری که خانم من را معاینه کرد بهم گفت خانم شما نمی تواند باردار شود اما الان بار دار شده است لطفا من را راهنمایی کنید که اگر اتفاقی می افتد برای جنین همین الان یک فکر چاره ای کنم برای ان دوست ندارم فرزندی داشته باشم که مشکل داشته باشد و تمام عمر فرزندم بیمار باشد و اذیت شود .من منتظر راهنمایی شما هستم .
با تشکر رضا
با سلام
خيلي متشكرم از اطلاعاتي كه در مورد اين بيماري در اين مقاله داده ايد. متأسفانه بسياري از دكترها قدرت تشخيص بيماري ها را ندارند و يك سري داروي مشترك را براي اكثر بيماريها تجويز ميكنند.