اگرچه مصرف كوتاه مدت داروهاي OTC عوارض جانبي چنداني ندارند ولي ممكن است در كودكان، سالمندان، بيماران با مشكلات كليوي و افرادي كه داروهاي ديگري مصرف ميكنند موجب مشكلاتي گردند.
برخي عوارض جانبي اين داروها در بالغين به شرح ذيل ميباشد:
● آسپرين و داروهاي ضدالتهاب غير استروئيدي
مهمترين عارضه جانبي آسپرين و داروهاي ضدالتهاب غيراستروئيدي مشكلات گوارشي ميباشد. اين مشكلات ميتواند از ناراحتي خفيف معده تا خونريزي گوارشي ( خصوصاً در سالمندان) بروز كند. احتمال بروز عارضه گوارشي با افزايش ميزان و مدت مصرف اين داروها افزايش مييابد. همچنين اين دو دسته دارو ميتوانند موجب افزايش فشارخون يا تداخل با اثر داروهاي ضد فشارخون شوند.
داروهاي ضدالتهاب غيراستروئيدي ميتوانند موجب آسيبهاي كليوي شوند كه از يك التهاب ساده برگشت پذير تا آسيب پايدار كليه متغير است.
● استامينوفن
اگرچه در درصد بالايي از مصرف كنندگان داروي بيخطري است ولي استفاده طولاني مقادير زياد اين دارو خصوصاً در محصولاتي كه حاوي كافئين (A.C.A) و يا كدئين هستند، ميتواند موجب نوعي بيماري كليوي شود. اين بيماري ممكن است بعد از مصرف روزانه اين دارو براي سالهاي طولاني بروز كند.
● آنتي هيستامينها
آنتي هيستامينها ميتوانند موجب خواب آلودگي و گيجي شوند لذا توانايي فرد را در رانندگي يا كار با ماشين آلات كاهش ميدهند. به علاوه اين داروها مي توانند موجب خشكي دهان يا چشمها شوند.
● داروهاي ضد احتقان
پزودوافدرين ميتواند موقتاً موجب بيقراري، گيجي و بيخوابي شود. به علاوه ميتواند موجب كاهش اشتها يا احتباس ادرار، تپش قلب، افزايش فشارخون يا قند خون شود.
● داروهاي ضدسرفه
مصرف كدئين به عنوان داروي ضدسرفه ميتواند به صورت موقت موجب تهوع، خواب آلودگي و يبوست شود. دكسترومتورفان اثرات خواب آور و گوارشي كمتري دارد اما ميتواند موجب گيجي، بيقراري، لرزش يا تحريك پذيري گردد.
● تداخلات دارو- دارو
بدن داروها را به روشهاي مختلفي تجزيه مينمايد. اگر داروها با هم مصرف شوند ممكن است تجزيه و يا اثر آنها در بدن تغيير پيدا كند. در نتيجه عوارض هر دارو با شدت بيشتري بروز كند.
● گروههاي خاص
در برخي گروههاي خاص مانند كودكان ، سالمندان ، زنان باردار يا شيرده، يا افرادي با بيماريهاي خاص، ممكن است عوارض جانبي داروهاي OTC با شدت بيشتري بروز كند. رعايت نكات زير هنگام مصرف دارو در اين گروهها ضروري است.
● كودكان
داروهاي OTC در صورت مصرف مناسب عوارض كمي در كودكان دارند. تجزيه داروها در بدن كودكان با بالغين متفاوت است شما قبل از استفاده از داروي OTC بايد از نحوه عملكرد داروها آگاهي داشته باشيد و سوالات لازم را از پزشك اطفال بپرسيد.
◊ استامينوفن داروي انتخابي براي تسكين درد در اطفال است.
◊ كودكاني كه به آسپرين حساسيت دارند احتمالاً به ايبوبروفن هم حساسيت خواهند داشت. به عنوان مثال ايبوبروفن مي تواند آسم كودك شما را بدتر كند.
◊ از مصرف آسپرين در افراد زير 18 سال به خاطر احتمال ابتلا به سندرم ري ( واكنش دارويي كه منجر به آسيبهايي پايدار مغزي مي گردد) خودداري كنيد.
◊ داروهاي ضداحتقان را با دقت زيادي مصرف كرده و از زياده روي در مصرف آن بپرهيزيد.
◊ از مصرف داروهاي ضدسرفه حاوي كافئين در كودكان خودداري نموده و قبل از استفاده از هر داروي ضدسرفه با پزشك مشورت كنيد.
● سالمندان
سالمندان معمولاً چند دارو را همزمان مصرف ميكنند. در نتيجه بايد امكان ايجاد تداخل دارويي بين داروهاي OTC و داروهايي كه پزشك براي آنها تجويز كرده است را در نظر داشته باشند به عنوان مثال :
احتمال ايجاد بيماري كليوي يا خونريزي گوارشي در بيماران سالمندي كه داروهاي ضدالتهاب غير استروئيدي (ايبوبروفن، ديكلوفناك و … ) مصرف ميكنند وجود دارد. بهتر است اين مسئله را با پزشك خود در ميان بگذارند.
پزودوافدرين ميتواند باعث افزايش فشارخون و افزايش فشار چشم در نتيجه ابتلا به گلوكوم شود. به علاوه اين دارو ميتواند انسداد مجاري ادرار را بدتر نمايد. پزودوافدرين بر بسياري از داروها مانند داروهاي فشارخون، ضدافسردگي و انسولين اثر منفي دارد.
اگر شما دستهاي از داروهاي ضدافسردگي ( ايزوكربوكسازيد، فنلزين و ترانيل سيپرومين ) را مصرف ميكنيد يا جهت درمان بيماري صرع دارو مصرف ميكنيد نبايد پزودوافدرين مصرف نماييد. همچنين مصرف دكسترومتورفان همراه با سه داروي ضدافسردگي ذكر شده نيز توصيه نميشود.
● بارداري
استامينوفن معمولاً به عنوان يك داروي مسكن بي خطر در دوران بارداري در نظر گرفته ميشود. از مصرف خودسرانه آسپرين در دوران بارداري خودداري نماييد. زيرا ميتواند موجب ايجاد ناهنجاري دركودك يا بروز مشكلاتي در حين زايمان گردد.
از مصرف ساير داروهاي ضدالتهاب غير استروئيدي ( ايبوبروفن و … ) خصوصاً در سه ماهه سوم بارداري خودداري كنيد. زيراممكن است موجب ناهنجاريهاي قلبي در كودك شود.
● شيردهي
استامينوفن و داروهاي ضدالتهاب غيراستروئيدي ( ايبوبروفن و …) مسكن هاي بي خطر جهت مادران در دوران شيردهي هستند.
از مصرف طولاني مدت آنتيهيستامينها خودداري كنيد. زيرا اين داروها در شير ترشح ميشوند و موجب عوارضي مانند خواب آلودگي، تحريك پذيري، گريه و اختلال خواب در كودك مي شوند. به علاوه آنتي هيستامينها ميتوانند توليد شير را تحت تأثير قرار دهند.
● نكات عمومي
رعايت نكات زير ميتواند خطر عوارض جانبي ناشي از دارو را در دوران بارداري و شيردهي كاهش دهند.
◊ در مورد درمانهاي جايگزين دارو با پزشك خود مشورت نماييد.
◊ از مصرف دارو در سه ماهه اول بارداري خودداري كنيد.
◊ داروهاي خوراكي را پس از شيردادن يا قبل از طولاني ترين دوره خواب كودك در شبانه روز مصرف كنيد.
◊ از مصرف داروهاي خيلي قوي يا طولاني اثر خودداري كنيد.
◊ از مصرف داروهايي كه تركيبي از چند دارو هستند، اجتناب كنيد.
◊ پس از دريافت دارو مراقب بروز عوارض جانبي مانند راش ( دانههاي قرمز)، مشكل تنفسي، سردرد يا ساير علائم دركودك خود باشيد.
● گروههاي خاص
افراد با مشكلات و بيماريهايي نظير بيماريهاي كليوي، قلبي ، ديابت، آسم ، مشكلات انعقادي يا نقرس ميتوانند در معرض خطر بيشتري ناشي از عوارض داروهاي OTC باشند.
منبع خبر : مرکز بهداشت و درمان دانشگاه تهران
