• ویتامینها چه هستند؟
ویتامینها مواد طبیعی هستند که در گیاهان و حیوانات یافت میشوند. بدن جهت حفظ سلامت و انجام صحیح بسیاری از عملکردهای خود به این مواد محتاج است. 2 گروه عمده ویتامینها شامل ویتامینهای محلول در چربی و ويتامينهاي محلول در آب هستند.
ویتامینهای محلول درآب به سادگی توسط بدن جذب میشوند. بدن این گروه از ویتامینها را به مقدار زیاد ذخیره نمیکند و میزان اضافه آن از طریق کلیهها و ادرار دفع میگردد.
جهت جذب ویتامینهای محلول در چربی، بدن باید از اسیدهای صفراوی استفاده کند این ویتامینها پس از جذب بافت چربی ذخیره میشوند و در هنگام نیاز، بدن از آنها استفاده میکند. مصرف چربیهاي غیر قابل هضم مانند روغنهای معدنی که جهت درمان یبوست استفاده میشوند میتواند موجب بروز کمبود ویتامینهای محلول در چربی شود.
• مواد معدنی چه هستند؟
منشأ مواد معدنی از زمین یا آب میباشد كه گیاهان و حیوانات آنها را به عنوان مواد مغذی دریافت میکنند.
• آیا شما به دریافت قرصهای ویتامین و مواد معدنی نیاز دارید؟
بهترین راه دریافت ویتامینها و مواد معدنی مورد نیاز بدن از طریق غذا میباشد. بیشتر مردم نیاز به دریافت ویتامین و مواد معدنی اضافه ندارند. شما نباید بدون مشورت با پزشک ویتامین و مواد معدنی اضافی مصرف کنید. بهرحال اگر مشکل خاصی داشته باشید ممکن است پزشک، مصرف نوع خاصی از ویتامین و مواد معدنی را توصیه کند. به علاوه ممکن است در دوره خاصی از زندگی نیاز بیشتری به مصرف ویتامینها و مواد معدنی داشته باشید مانند موارد زیر:
• در صورتیکه شما خانمی هستید که قصد باردار شدن دارید ممکن است پزشک توصیه به مصرف اسید فولیک کند. در افرادی که در طول دوره بارداری اسيد فولیک به مقدار کافی مصرف نمیکنند احتمال ایجاد نقص مغزی یا نخاعی کودک آنها بیشتر است.
• در صورتیکه شما باردار هستيد یا در دوران شیردهی میباشید پزشک ممکن است مصرف برخی ویتامینها و مواد معدنی را که شامل آهن برای پیشگیری از آنمي کلسیم جهت استحکام استخوانها و فولیک اسید میباشد توصیه کند.
• اگر خانمی هستید که در خطر ابتلا به پوکی استخوان قرار دارید پزشک ممکن است جهت استحکام استخوانها مصرف مکملهای کلسیم را توصیه کند.
• در صورتیکه رژیم گیاهخواری دارید ممکن است با توصیه پزشک نیاز به مصرف مکملهای ویتامین B12 داشته باشید ویتامین ها و مواد معدنی در صورتیکه بیش از حد مصرف نشوند خطرناک نیستند در صورتیکه این مواد از طریق مواد غذائی تأمین شوند به ندرت عوارض مصرف بیش از حد آنها بروز میکند. اما اگر شما قرصهای مکمل مصرف میکنید به راحتی ممکن است آنها را بیش از حد مصرف کنید خصوصاً این مسئله در مورد ویتامینهای محلول در چربی بیشتر بروز میکند.
گاهی اوقات مصرف بیش از حد یک ویتامین يا ماده معدنی میتواند منجر به مشکلاتی شود که در ادامه مطلب ذکر شده است. مصرف بیش از حد میتواند موجب تداخل در برخی تستهای آزمایشگاهی یا تأثیر بر عملکرد برخی داروها شود. مهم است که قبل از مصرف هرگونه ویتامین یا مواد معدنی با پزشک خود مشورت کنید خصوصاً اگر داروهای نسخهای نیز مصرف میکنید، مشکلات و بیماریهای خاصی دارید و یا سالمند هستید.
ویتامینهای محلول در آب شامل:
• ویتامین B1 (تیامین)
عملکرد: کمک به بدن در استفاده از کربوهیدراتها برای تولید انرژی، مفید برای سیستم عصبی
منابع: گوشت گاو بدون چربی، جگر، آجیل، فرآوردههای غنی شده سبوس دار (گندم و برنج)
عوارض احتمالی مصرف بیش از حد گزارش نشده است.
• ویتامین B2 (ریبوفلاوین)
عملکرد: کمک به بدن در مصرف پروتئین، چربی و کربوهیدرات، کمک به سلامتی پوست
منابع: گوشت گاو بدون چربی، جگر، تخم مرغ، پنیر، شیر، آجیل، فرآوردههای غنی شده سبوس دار (گندم و برنج)
عوارض احتمالی مصرف بیش از حد گزارش نشده است.
• ویتامین B3 (نیاسین)
عملکرد: کمک به بدن در مصرف پروتئین و چربی، کمک به سلامتی سیستم عصبی، پوست و گوارش
منابع: جگر، بوقلمون، ماهی تن و برخی ماهیها، انواع لوبیا، غلات و نان غنی شده سبوس دار
عوارض احتمالی مصرف بیش از حد: گر گرفتگی (قرمزی) پوست، ناراحتی معده
• ویتامین B5 (پانتوتنیک اسید)
عملکرد: کمک به بدن در مصرف مواد مغذی و کمک به ساخت گلبولهای قرمز
منابع: گوشت گاو و مرغ، خرچنگ، شیر، تخم مرغ، نخود فرنگی، انواع لوبیا، کلم بروکلی، غلات، برنج، گندم سبوس دار، بادام زمینی.
عوارض احتمالی مصرف بیش از حد گزارش نشده است.
• ویتامین B6 (پیریدوکسین)
عملکرد: کمک به بدن در مصرف پروتئین و چربی، کمک به سیستم عصبی و ایمنی، کمک به حمل اکسیژن به بافتها توسط خون، پیشگیری از یک نوع کم خونی، کمک به برقراری تعادل در قند خون
منابع: گوشت گاو، ماکیان، ماهی، تخم مرغ، موز، هویج، غلات غنی شده، بادام زمینی
عوارض احتمالی مصرف بیش از حد: آسیب به اعصاب دست و پا که میتواند موجب بیحسی، اشکال در راه رفتن و درد شود
• ویتامین B12 (سیانوکوبالامین)
عملکرد: کمک به سلامتی سیستم عصبی و گلبولهای قرمز، لازم برای ساخت مواد ژنتیکی در سلول، پیشگیری از نوعی کم خونی
منابع: جگر، ماکیان، صدف، برخی انواع ماهی، تخم مرغ، شیر، غلات غنی شده
عوارض احتمالی مصرف بیش از حد گزارش نشده است
• ویتامین C (آسکوربیک اسید)
عملکرد: کمک به تشکیل بافت همبند مانند غضروفها و تاندنها اثر آنتی اکسیدان و کمک به سلولها جهت جلوگیری از آسیب رادیکالهای آزاد، مناسب برای سیستم ایمنی
منابع: کلم بروکلی، فلفل سبز، اسفناج، مرکبات، گوجه فرنگی، سیب زمینی، توتفرنگی، کلم
عوارض احتمالی مصرف بیش از حد: ناراحتی معده، سنگ کلیه، افزایش جذب آهن
• ویتامین H (بیوتین)
عملکرد: کمک به بدن در استفاده از مواد مغذی، مناسب برای سیستم عصبی، کمک به تشکیل گلبولهای قرمز
منابع: جگر، کلیه، زرده تخم مرغ، نخود فرنگی، لوبیا، سیب زمینی، آجیل
عوارض احتمالی مصرف بیش از حد گزارش نشده است
• اسید فولیک (فولات)
عملکرد: کمک به بدن در تشکیل سلولهای جدید، پیشگیری از یک نوع کم خونی، پیشگیری از نقص لوله عصبی در جنین
منابع: سبزیهای تیره رنگ برگ دار، لوبیا و نخود خشک شده، پرتقال ها، غلات غنی شده و برنج و گندم
عوارض احتمالی مصرف بیش از حد: خطرات پایین است.
توجه: میزان بالای اسید فولیک میتواند موجب پوشاندن علائم کمبود ویتامین B12 شود (کمبودی که منجر به عوارض عصبی می گردد) خصوصاً در افراد میانسال
• ویتامینهای محلول در چربی شامل:
• ویتامین A (رتينول)
عملکرد: مورد نیاز برای بینایی، سلامت پوست و غشاهای مخاطی، کلید ایمنی ترمیم، بافت رشد استخوانها و تکامل جنین، عملکرد آنتی اکسیدان (پیشگیری از آسیب رادیکالهای آزاد به بدن)
منابع: جگر، ماهی، لبنیات، زرده تخم مرغ، هویج، غلات غنی شده، گوجه فرنگي
عوارض احتمالی مصرف بیش از حد: تهوع، استفراغ، سردرد، گیجی، تاری دید، نقصهای زمان تولد، مشکلات کبدی، احتمال بروز پوکی استخوان
نکته: در صورت مصرف بیش از اندازه الکل، وجود مشکلات کبدی، افزایش کلسترول و یا عدم دریافت پروتئین کافی، احتمال بروز عوارض افزایش مییابد.
• ویتامین D (کلسيفردل)
عملکرد:کمک به جذب کلسیم و فسفر، کمک به جلوگیری از شکستگیهای ناشی از پوکی استخوان، پیشگیری از نرمی استخوان، کمک به عملکرد سیستم ایمنی
منابع: ماهیهای آب شور، تخم مرغهایی که با ویتامین D تغذیه شدهاند، محصولات لبنی و غلات غنی شده
توجه: ویتامین D در اثر قرار گرفتن در معرض آفتاب در بدن تشکیل میشود.
عوارض احتمالی مصرف بیش از حد: تهوع، استفراغ، کم اشتهایی، یبوست، ضعف، کاهش وزن، گیجی، مشکلات ضربان قلب، رسوب کلسیم و فسفر در بافتهای نرم.
• ویتامین E (توکوفرول)
عملکرد: عملکرد به عنوان آنتی اکسیدان، کمک به جریان یافتن خون، کمک به ترمیم بافتهای بدن
منابع: ماهی، شیر، زرده تخم مرغ، روغنهای گیاهی، آجیل، میوه ها، نخود، لوبیا، کلم بروکلی، اسفناج، غلات غنی شده
عوارض احتمالی مصرف بیش از حد: احتمال بروز عوارض جانبی پایین است.
نکته: در صورت مصرف رقیق کنندههای خون، قبل از مصرف قرص ویتامین E با پزشک مشورت نمایید.
• ویتامین K
عملکرد: مهم برای لخته شدن خون و تشکیل استخوان
منابع: پنیر، اسفناج، کلم بروکلی، کلم، گوجه فرنگی، روغنهای گیاهی، مارگارین
عوارض احتمالی مصرف بیش از حد گزارش نشده است.
نکته: در صورت مصرف داروهای رقیق کننده خون قبل از دریافت قرص ویتامین K با پزشک خود مشورت کنید.
• مواد معدنی شامل:
• کلسیم
عملکرد: نقش مهم در تشکیل استخوان و دندان، کمک به انعقاد خون و عملکرد عصب و عضله
منابع: برخی انواع ماهیها، شیر، پنیر، ماست، کلم بروکلی، کلم پیچ
عوارض احتمالی مصرف بیش از حد: سنگهای کلیوی، نقص عملکرد کلیه، افزایش کلسیم خون، رسوب کلسیم در بافت نرم، کاهش جذب آهن، روی و منیزیم
• ید
عملکرد: بخشی از هورمونهای تیروئید، پیشگیری از گواتر و نوعی نقص در بدو تولد
منابع: نمک ید دار، غذاهای دریایی
عوارض احتمالی مصرف بیش از حد: افزایش سطح هورمون محرک تیروئید (TSH)
توجه: افراد در صورت کمبود ید از قبل، یا ابتلا به بیماریهای خود ایمنی تیروئید یا نوعی گواتر (ندولار) از نظر ابتلا به عوارض جانبی يد در معرض خطر بیشتری هستید.
• آهن
عملکرد: بخشی از هموگلوبین، کمک به خون جهت حمل اکسیژن به بافتها و عضلات بدن، مورد نیاز جهت تولید انرژی، کمک به سلامت سیستم ایمنی، پیشگیری از نوعی کم خونی
منابع: گوشت قرمز، ماهی، ماکیان، لوبیا، نان و غلات غنی شده، عدس
عوارض مصرف بیش از حد: ناراحتی معده، یبوست، اسهال، تیرگی مدفوع، کاهش جذب روی، کلسیم و مس
توجه: انتقال خون و هموکروماتوز (نوعی اختلال ژنتیکی که باعث افزایش آهن میشود) فرد را در معرض خطر بیشتر ناشی از دریافت بیش از اندازه آهن قرار میدهد.
• منیزیم
عملکرد: کمک به عملکرد طبیعی عصب و عضله، برقراری طپش منظم قلب، کمک به استحکام استخوانها، کمک به تولید انرژی در بدن
منابع: گوشت قرمز، غذاهای دریایی، شیر، پنیر، ماست، سبزیجات با برگ سبز، سبوس غلات، آجیل
عوارض مصرف بیش از حد: اسهال، تهوع، از دست دادن اشتها، ضعف عضلات، اشکال در تنفس، کاهش فشار خون، نامنظمی ضربان قلب، نارسایی کلیه
توجه: برخی ملینها حاوی منیزیم هستند. مصرف این ملینها با مکملهای منیزیم خطر عوارض جانبی را افزایش می دهد.
• فسفر
عملکرد: مورد نیاز جهت سلامت استخوانها، کمک به تولید انرژی در بدن
منابع: شیر، ماست، پنیر، نخود، گوشت قرمز، ماهی، تخم مرغ، غلات و نان
عوارض مصرف بیش از حد: کاهش جذب کلسیم، در میزان بالا میتواند با کلسیم متصل شده و باعث رسوب در بافتهای نرم شود و موجب اختلال در بافت استخوانی میگردد.
• روی
عملکرد: کمک به سیستم ایمنی، مورد نیاز جهت بهبود زخم و ترمیم بافت، برقراری حس چشایی و بویایی، کمک به هضم غذا، کمک به تولید مثل طبیعی رشد و تکامل
منابع: گوشت قرمز، جگر، صدف، برخی غذاهای دریایی، محصولات لبنی، تخم مرغ، لوبیا، آجیل، برنج و گندم سبوس دار، غلات غنی شده
عوارض مصرف بیش از حد: کاهش جذب آهن و مس، کاهش عملکرد سیستم عصبی ایمنی، کاهش سطح HDL (کلسترول خوب)
تهيه و تنظيم : دكتر نسرين پرهيزكاري منبع: منبع خبر
مرکز بهداشت و درمان دانشگاه تهران