از سال 1290 شمسي تاكنون حدود 212 قانون در رابطه با بخش سلامت به تصويب مجلس محترم رسيده است. در اين نوشتار اهم آنها را ذكر نموده و اشاره مختصري به اهداف و آثار آنها خواهد شد. الف) ساختار و تشكيلات: اداره امور درمان كشور تا سال 1320 توسط اداره كل صحيه (بهداري) وابسته به وزارت داخله (كشور) بود. به موجب ماده 3 قانون اصلاح بودجه سال 1320 كه در هشتم آبان ماه آن سال به تصويب مجلس شوراي ملي رسيد اداره كل بهداري به وزارت بهداري تبديل شد متن ماده 3 قانون مزبور به شرح زير است. ماده 3: تبديل اداره كل بهداري به وزارت بهداري و اداره كل كشاورزي به وزارت كشاورزي و ضميمه شدن سازمان اداره كل انتشارات و تبليغات به وزارت فرهنگ و سازمان اداره امنيه به وزارت كشور از روز سيام شهريور ماه 1320 تصويب شد. البته قبل از تصويب قانون مزبور در سيام شهريور ماه 1320 اسماعيل مرآت توسط محمدعلي فروغي نخست وزير وقت در ضمن معرفي كابينه به مجلس شوراي ملي به عنوان وزير بهداري تعيين شد. در 27 اسفند ماه 1351 براي تأمين خدمات درماني كاركنان دولت، قانوني تحت عنوان «خدمات درماني مستخدمين دولت» تصويب شد. به موجب ماده 2 اين قانون، سازماني تحت عنوان سازمان تأمين خدمات درماني تشكيل شد و در سال 1352 اساسنامه اين سازمان به تصويب مجلس شوراي ملي رسيد. در سال 1353 (1/5/1353) به منظور فراهم آوردن و گسترش خدمات رفاهي تشكيل وزارت رفاه اجتماعي به تصويب مجلس شوراي ملي رسيد و به موجب بند الف ماده 1 اين قانون وظيفه تأمين بيمه درمان همگاني به اين وزارتخانه محول گرديد و به موجب بند ج ماده 2 اين قانون سازمان تأمين خدمات درماني مستخدمين دولت از وزارت بهداري منتزع و به اين وزارت وابسته شد. در سال 1354 (3/4/1354) به منظور اجرا، تعميم و گسترش بيمههاي اجتماعي با تصويب مجلس شوراي اسلامي سازمان تأمين اجتماعي تشكيل شد. در سال 1355 (16/4/1355) با ادغام وزارت رفاه اجتماعي در وزارت بهداري، وزارتخانه جديد تحت عنوان وزارت بهداري و بهزيستي تأسيس شد. هدف از تشكيل وزارت بهداري و بهزيستي يكپارچگي خدمات بهداشتي، درماني و بيمه خدمات درماني بود لازم ميدانم كه متن ماده 2 اين قانون را كه بيانگر هدف فوق است در اينجا ذكر كنم. ماده 2: كليه وظايف و اختيارات و مسئوليتهاي وزير و وزارت رفاه اجتماعي و وزير و وزارت بهداري با كاركنان و اعتبارات و دارايي و تعهدات آنها حسب مورد به وزير و وزارت بهداري و بهزيستي محول و منتقل شد. انجام تكاليف و خدماتي كه در زمينه بهداشتي و بهزيستي به وسيله وزارتخانهها و سازمانها و شركتهاي دولتي ديگر اجرا ميشود به پيشنهاد وزارت بهداري و بهزيستي و تصويب هيأت وزيران به عهده وزير يا وزارت متبوع تشكيلات فوقالذكر محول بوده است حسب مورد به وزير و وزارت بهداري و بهزيستي محول شد. نيروهاي مسلح شاهنشاهي از شمول اين ماده مستثني است. وظايف اجرايي اين وزارتخانه در استانها به موجب ماده 3 همين قانون به سازمانهاي منطقهاي بهداري و بهزيستي محول شد. چنانكه ملاحظه مي شود با تصويب اين قانون توليت امور بهداشت و درمان و تأمين اجتماعي (بيمهاي و حمايتي) از جمله بيمه خدمات درماني به صورت يكپارچه در حوزه اختيار وزارتخانه واحدي تحت عنوان وزارت بهداري و بهزيستي بوده است. لازم است يادآوري نمايم كه در اين سالها واحدهاي بهداشتي درماني از جمله بيمارستانها علاوه بر بخش دولتي عمدتاً توسط جمعيت شير و خورشيد سرخ ايران (هلال احمر)، سازمان شاهنشاهي خدمات اجتماعي، دانشكدههاي علوم پزشكي، وزارت بهداري و بهزيستي، بنيادها و مؤسسات خيريه اداره ميشدند. بنابراين در سال 1357 كه سال پيروزي انقلاب شكوهمند ايران است توليت امور بهداشت، درمان و تأمين اجتماعي از جمله بيمه خدمات درماني يا وزارت بهداري و بهزيستي و مديريت واحدهاي بهداشتي درماني از جمله بيمارستانها با دستگاههاي فوقالذكر بود. پس از پيروزي انقلاب مطابق مصوبات شوراي انقلاب بيمارستانهاي وابسته به جمعيت هلال احمر، سازمان شاهنشاهي خدمات اجتماعي و بيمارستانهاي وابسته به بنيادها به وزارت بهداري و بهزيستي منتقل شدند. در سال 1359 (24/3/1359) با تصويب شوراي انقلاب سازمان بهزيستي به صورت سازماني مستقل و از تركيب معاونت بهزيستي وزارت بهداري و بهزيستي، كميته امداد امام (ره)، بنياد شهيد و سازمان تربيتي شهرداري تهران تشكيل گرديد و اداره آن به عهده وزير مشاور و رئيس سازمان بهزيستي محول شد. در سالهاي بعد كميته امداد امام و بنياد شهيد نيز از سازمان بهزيستي منتزع و مؤسسات مستقلي شدند. در سال 1359 (10/12/1359) با توجه به تشكيل سازمان بهزيستي، نام وزارت بهداري و بهزيستي نيز به وزارت بهداري تغيير يافت البته شرح وظايف اين وزارت بهداري فراتر از وزارت بهداري قبل از سال 1352 بود. وزارت بهداري اخير كليه وظايف وزارت بهداري و بهزيستي را به استثناي وظايف معاونت بهزيستي عهده دار بود. در سال 1363(16/10/1363) مطابق مصوب مجلس شوراي اسلامي، سازمان بهزيستي به وزارت بهداري ملحق و نام وزارت بهداري به وزارت بهداري و بهزيستي تبديل شد. در سال 1364 به منظور استفاده مطلوب و هماهنگ از امكانات پزشكي كشور در جهت تأمين و تعميم بهداشت و درمان و بهزيستي و آموزش و پژوهش وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكي تشكيل شد و بموجب اين قانون كليه اختيارات وزير بهداري و بهزيستي و آن قسمت از وظايف و اختيارات وزير فرهنگ و آموزش عالي كه در ارتباط با امور بهداشت، درمان، آموزش و پژوهش پزشكي بود به وزير اين وزارتخانه محول شد. تشكيلات و وظايف اين وزارتخانه در سال 1367 به تصويب مجلس شوراي اسلامي رسيد. در سال 1373 (4/8/1373) با تصويب قانون بيمه همگاني سازمان بيمه خدمات درماني وابسته به وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكي تشكيل شد. در سال 1383 (21/3/1383) با تصويب قانون ساختار نظام جامع رفاه و تأمين اجتماعي كليه وظايف تأمين اجتماعي (بيمهاي و حمايتي) از وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكي منفك و به وزارت اخير داده شد. وابستگي سازمانهاي بهزيستي، خدمات درماني و تأمين اجتماعي نيز از وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكي به وزارت جديدالتأسيس منتقل شد. ب) مصوبات مهم مجلس شوراي ملي در رابطه با بخش سلامت از سال 1290 تا 1320 در اين مدت علاوه بر موادي كه مربوط به اجازه نامه طبابت است چهارقانون مهم تصويب گرديده است. 1- قانون طبابت مصوب 11/2/1290 به موجب اين قانون حق اشتغال در فنون طبابت و دندانسازي موكول به اخذ مجوز از وزارت معارف گرديده است. 2- قانون خدمتگزاري پزشكان اين قانون كه شامل 14 ماده است در اين قانون در مورد نحوه بكارگيري، پايه، حقوق، ارتقاء و خدمت خارج از مركز پزشكان و پيراپزشكان تعيين تكليف شده است. 3- قانون تأسيس دانشگاه راجع به دانشكده پزشكي مصوب 12/8/1319 اين قانون شامل 25 ماده است در اين قانون در رابطه با اداره بيمارستانهاي دانشگاهها، نحوه بكارگيري، پايه، حقوق و ارتقاء پزشكاني كه در دانشكدههاي پزشكي و بيمارستانهاي وابسته به آن خدمت مينمايند تعيين تكليف شده است . 4- قانون طرز جلوگيري از بيماريهاي آميزشي و بيماريهاي واگيردار مصوب 11/3/1320. توضيح: گرچه قوانين فوق در حال حاضر كاربردي ندارند ولي بايد اذعان نمود كه بنيان اكثر قوانين و مقررات مهم كه ناظر بر سازوكارهاي بخش سلامت است قوانين فوقالذكر است. ج) مصوبات مهم مجلس شوراي ملي در رابطه با بخش سلامت از سال 1320 تا 1357 اين دوره از تشكيل وزارت بهداري شروع و به تشكيل وزارت بهداري بهزيستي و سپس به پيروزي انقلاب منتهي ميشود. در اين دوره 51 قانون در رابطه با بخش سلامت تصويب شده است كه مهمترين آنها عبارتند از: 1- قانون مايه كوبي عمومي و اجباري مصوب 3/7/1322. 2- قانون الحاق ايران به سازمان بهداشت جهاني مصوب 1/2/1327. 3- قانون بهداشت شهري مصوب 29/11/1329. 4- قانون مربوط به مقررات امور پزشكي و دارويي و مواد خوردني و آشاميدني مصوب 29/3/1334. 5- قانون راجع به واگذاري امور بهداري به مردم مصوب 10/2/1337. 6- قانون راجع به دانشگاه تهران مصوب 21/1/1339. 7- قانون راجع به نظام پزشكي مصوب 3/10/1339. 8- قانون سپاه بهداشت مصوب 7/2/1343. 9- قانون مواد خوردني، آشاميدني، آرايشي و بهداشتي مصوب 22/4/1346. 10- قانون تأمين هزينه خدمات قرنطينهاي مصوب 6/9/1348. 11- قانون تأمين خدمات درماني مستخدمين دولت مصوب 27/12/1351. 12- اساسنامه شركت سهامي دارويي ايران مصوب 9/2/1353. 13- قانون تشكيل شوراهاي آموزش پزشكي و تخصصي رشتههاي پزشكي مصوب 3/5/1353. 14- قانون تشكيل وزارت رفاه اجتماعي مصوب 1/5/1353. 15- قانون مربوط به مواد روان گردان مصوب 8/2/1354. 16- قانون تأمين اجتماعي مصوب 3/4/1354. 17- قانون تشكيل وزارت بهداري و بهزيستي مصوب 3/4/1354. بسياري از قوانين فوق با اصلاحاتي كه بعداً انجام گرفته است در حال حاضر نيز معتبر هستند. مخصوصاً دوقانون مهم «مقررات امور پزشكي و دارويي و مواد خوردني و آشاميدني مصوب 1334» و «قانون مواد خوردني، آشاميدني، آرايشي و بهداشتي مصوب 1346» كه به صورت مكرر اصلاح شدهاند، مستند بسياري از امور جاري و اجرايي بخش سلامت در حال حاضر هستند. در اين دوره اتفاق مهم ديگري كه رخ داد تشكيل وزارت رفاه اجتماعي است با تشكيل اين وزارت امور بيمهاي و حمايتي بهداشت و درمان از پيكره وزارت بهداري جدا گرديد و به اين وزارت جديدالتأسيس منتقل شد. با تأسيس اين وزارتخانه امور سلامت از حالت يكپارچگي خارج گرديد تجربه ناموفقي كه در حال حاضر نيز آن را ميآزمائيم البته عمر اين وزارتخانه بسيار كوتاه و از دوسال نيز شانزده روز كمتر پايدار ماند و با ادغام آن در وزارت بهداري و تشكيل وزارت بهداري و بهزيستي در تاريخ 1/5/1355 امور سلامت يكپارچه شد. البته تصويب قانون تأمين اجتماعي از دستاوردهاي اين دوره است. با وجود اينكه بيش از سيسال از زمان تصويب قانون مزبور ميگذرد با اصلاحاتي كه انجام گرفته هنوز يكي از قوانين مهم حوزه سلامت به شمار ميرود. د) مصوبات مجلس شوراي ملي و شوراي انقلاب در بخش سلامت از سال 1357 تا سال 1359 اين دوره مصادف با پيروزي انقلاب شكوهمند اسلامي ايران است كه تا تشكيل نهادهاي رسمي حكومتي مجلس شورا نيز تعطيل بود و شوراي انقلاب به عنوان يك نهاد تصميمگير و قانونگذار فعال بود. در اين مدت كه حدود دوسال طول كشيد حدود 134 مصوبه در رابطه با بخش سلامت به تصويب رسيد كه مهمترين آنها عبارتند از: 1- از قوانين مهم اين دوره ميتوان به لايحه قانوني اصلاح قانون تشكيل سازمان تأمين اجتماعي مصوب 10/6/58 شوراي انقلاب و اساسنامه آن (مصوب 10/6/1358 شوراي انقلاب) اشاره نمود. به موجب اين قوانين سازمان تأمين اجتماعي استقلال بيشتري يافت و صندوق تأمين اجتماعي از وزارت بهداري و بهزيستي منتزع و به سازمان اخيرالذكر منتقل گرديد. – قانون مهم ديگر مصوب اين دوره لايحه قانوني اصلاح قانون خدمتگزاري پزشكان و قانون اصلاح استخدام پزشكان مصوب مجلس شوراي ملي سابق مي باشد كه در تاريخ 26/6/1358 به تصويب شوراي انقلاب رسيد. به موجب اين لايحه قانوني كليه فارغالتحصيلان پزشكي داخل و خارج كشور موظف شدند دوسال اول طبابت خود را در هر نقطه از كشور به استثناي شهرهايي كه دانشكده پزشكي دارند خدمت نمايند. 2- قانون مهم ديگر مصوب اين دوره لايحه قانوني خدمت نيروي انساني درماني و بهداشتي است كه در تاريخ 24/8/1358 به تصويب رسيد. به موجب اين لايحه قانوني كه به طرح نيروي انساني شهرت يافت كليه فارغالتحصيلان فوق ديپلم و بالاتر در رشتههاي پزشكي و پيراپزشكي كه در داخل و خارج از كشور فارغالتحصيل شدهاند موظف شدند به مدت سه سال در نقاط محروم كشور كه وزارت بهداري و بهزيستي اعلام ميكند خدمت كنند. 3- قانون مهم ديگر مصوب اين دوره لايحه قانوني نحوه اداره واحدهاي بهداشتي، درماني است كه در تاريخ 12/10/1358 به تصويب شوراي انقلاب رسيده است. به موجب اين قانون به وزارت بهداري و بهزيستي اجازه داده شد از خدمات پزشكان، دندانپزشكان و پيراپزشكان در خارج از ساعات وقت اداري استفاده و از مراجعين مطابق تعرفههاي مصوب پول دريافت دارند و افراد بيبضاعت را كه عدم بضاعت مالي آنها، به تأييد شوراي محلي رسيده است (يا مراجع ديگر كه در قانون پيش بيني شده است) به صورت رايگان خدمات درماني ارائه كنند. اين قانون را ميتوان آغاز ايجاد درآمد اختصاصي براي واحدهاي بهداشتي درماني مخصوصاً بيمارستانها تلقي كرد كه در حال حاضر بيش از دوسوم گردش مالي بيمارستانها به آن وابسته است. 4- قانون مهم ديگر مصوب اين دوره لايحه قانوني تشكيل سازمان بهزيستي كشور است كه در تاريخ 24/3/1359 به تصويب شوراي انقلاب رسيد. به موجب اين لايحه قانوني سازمان بهزيستي از وزارت بهداري و بهزيستي منتزع و به صورت يك سازمان مستقل درآمد و در صدر آن وزير مشاور و رئيس سازمان بهزيستي قرار گرفت و بدين ترتيب بخشي از خدمات سلامتي از پيكره متولي اصلي آن جدا شد. البته اين وضعيت مدت زيادي پايدار نماند و در سال 1363 با تصويب مجلس شوراي اسلامي مجدداً به وزارت بهداري ملحق و يكي از سازمانهاي وابسته آن شد. هـ) مصوبات مهم مجلس شوراي اسلامي از 10/12/1359 تاكنون (قوانين دورههاي هفتگانه مجلس شوراي اسلامي) در طي هفت دوره مجلس شوراي اسلامي حدود 153 قانون در رابطه با بخش سلامت (باستثناي قوانين بودجه) تصويب شده است كه به موارد مهم آن اشاره مي شود. 1- قانون تنظيم هزينههاي بهداشتي درماني مصوب 10/12/1359. به موجب اين قانون وزارت بهداري مكلف گرديد كه جهت تنظيم عادلانه هزينههاي بهداشتي درماني مطالعات لازم را انجام و آييننامههاي مربوطه را به موقع به مورد اجرا گذارد. 2- قانون تربيت بهداشتكار دهان و دندان مصوب 23/1/1360. به موجب اين قانون وزارت بهداري مكلف شد. براي گسترش خدمات بهداشت دهان و دندان مخصوصاً در روستاها و مناطق محروم از دارندگان ديپلم متوسطه با آموزش دوساله بهداشت كار دهان و دندان تربيت كند. 3- قانون اصلاح خارج از مركز پزشكان و پيراپزشكان و داروسازان مصوب 4/3/1360. به موجب اين قانون كليه پزشكان، دندانپزشكان و داروسازان و صاحبان حرف پزشكي مكلف شدند كه مدت پنج سال در خارج از تهران و شهرهايي كه دانشكده پزشكي دارند خدمت نمايند. (اين قانون به كرات در سالهاي بعد اصلاح گردد و آخرين اصلاحيه آن مربوط به سال 1375 است كه تكميل شده قوانين قبلي است) 4- قانون ثبت اجباري بيماريهاي سرطاني در تاريخ 18/3/1360 به صورت اصل 85 و در تاريخ 5/7/1363 به صورت دائمي به تصويب رسيد. به موجب اين قانون به منظور بررسي اپيدميولوژيك و پيشگيري منطقهاي و تنظيم آمار سرطانها كليه آزمايشگاهها و مراكز درماني موظف شدند كه موارد سرطاني يا موارد مشكوك به آن را گزارش كنند. در اثر تصويب اين قانون كشور ايران يكي از كشورهايي است كه دقيقترين آمارها را در اين موارد دارد. 5- قانون خدمات يك ماهه پزشكان. اين قانون در تاريخ 24/8/1360 به صورت اصل 85 و در تاريخ 22/8/1363 به صورت دائمي تصويب شد. به موجب اين قانون مقرر شد تا مادامي كه جنگ وجود دارد پزشكان و وابستگان حرف پزشكي و پيراپزشكي اعم از شاغل در بخش دولتي يا غيردولتي در طي سال به مدت يك ماه در محلهايي كه از سوي وزارت بهداري و بهزيستي تعيين ميشود، خدمت كنند. بايد يادآور شد كه گروه پزشكي صرفنظر از تكليف قانوني برحسب احساس وظيفهاي كه داشتند دين خود را در ايام جنگ ادا نموده و با طيب نفس و رضاي خاطر در انجام وظيفه خطير ملي خود چه در جبهه و چه در پشت جبهه به معالجه مصدومين جنگي پرداختند. 6- قانون راجع به تشكيل سازمان انتقال خون ايران در تاريخ 15/7/1361 و اساسنامه آن در تاريخ 2/3/1363 به تصويب مجلس شوراي اسلامي رسيد. اين قانون از قوانين مترقي نظام بهداشتي درماني است در سايه اين قانون و تلاش دستاندركاران اين حوزه، سازمان انتقال خون ايران در جايگاه ويژهاي قرار دارد خصوصاً در ايام جنگ و بحرانهاي طبيعي توانسته است خون سالم و مورد نياز را تأمين كند.
قسمت دوم
