علايم حياتي علايمي هستند كه نشانه وجود حيات در شخص مي باشند و شامل موارد زير هستند :
1. نبض
2. تنفس
3. فشارخون
4. درجه حرارت بدن
•نبض
با هر ضربان قلب يك حركت موجي شكل در طول سرخرگها ايجاد مي شود . اين موج را اصطلاحاً نبض مي گويند . در محل هايي كه سرخرگ از روي استخوان عبور مي كند و به پوست نزديك تر است ، اين حركت موجي شكل نبض لمس مي شود . براي گرفتن نبض از نرمه انگشتان خويش ، البته بجز انگشت شست كه خود داراي نبض مي باشد،استفاده كنيد . محلهاي مناسب لمس نبض عبارتند از :
1- نبض راديال ، لبه خارجي و جلويي انتهاي ساعد كه محل لمس نبض شريان زند زبرين (راديال) مي باشد .
2- نبض كاروتيد ، شريان گردني (كاروتيد) كه در فرورفتگي بين عضلات گردن و حنجره در مجاورت برجستگي سيب آدم لمس مي شود . بررسي نبض در ناحيه گردني معمولاً در فوريتهاي پزشكي انجام مي گيرد .
3- نبض براكيال يا بازويي ، در شيرخواران ممكن است يافتن نبض در قسمت بالا و داخل بازو راحت تر صورت پذيرد .
نحوه بررسي نبض راديال : سه انگشت خود را در فرورفتگي واقع در بالاي چينهاي مچ(خطوط مچ دست ) و در قاعده انگشت شست قرار داده و مختصري فشار دهيد . موارد زير را بررسي و ثبت كنيد . تعداد نبض در دقيقه – قدرت نبض (قوي يا ضعيف)- ريتم نبض (منظم يا غير منظم) .
در افراد بالغ نبض با سرعتي بين 100-60 بار در دقيقه مي زند .سرعت ( تعداد نبض در كودكان بيشتر است و در بالغين ورزيده مي تواند كمتر باشد .) تعداد نبض ممكن است در حين ورزش ، ترس ، تب ، از دست دادن خون و برخي از بيماريها افزايش يابد و مواردي نظير افزايش فشار داخل جمجمه ، غش كردن (با منشاء روحي رواني) و برخي موارد خاص از بيماريهاي قلبي مي توانند سبب كاهش تعداد نبض گردند .
• تنفس
عمل تنفس شامل دو قسمت دم و بازدم است . شما بايد قادر باشيد بيمار را از نظر وجود يا عدم وجود تنفس ، عمق و نظم آن بررسي كنيد . افراد بالغ متوسط الجثه به طور طبيعي تقريباً16 بار و كودكان 30-20 بار در دقيقه تنفس مي كنند . جهت بررسي وجود تنفس پس از بازكردن راه هوايي ، گوش خود را به دهان و بيني بيمار نزديك كنيد ، درحالي كه به قفسه سينه بيمار نگاه مي كنيد در اين حالت صداي تنفس را مي شنويد ، گرماي بازدم را با گونه لمس مي كنيد و حركات قفسه سينه را مي بينيد . به مرور با كسب تجربه مي توانيد عمق تنفس كافي را حدس بزنيد .
سرعت تنفس مي تواند با مداخله مركز تنفسي در مغز به عنوان واكنشي نسبت به برخي عوامل مثلاً در پاسخ به سطوح غير طبيعي اكسيژن يا دي اكسيد كربن در خون ، هيجانات روحي ، ورزش، سوانح و بيماري ها تغيير كند كه معمولاً به صورت افزايش سرعت خواهد بود .
در ضمن ، طبق اراده و ميل شخصي نيز مي توان عمق و سرعت تنفس را تغيير داد.
• فشار خون
فشاري كه در هر انقباض عضله قلب در اثر برخورد خون به ديواره سرخرگ وارد مي شود را فشار خون مي نامند كه توسط دستگاه فشار سنج قابل اندازه گيري است .
• روش اندازه گيري فشار خون :
براي اندازه گيري فشار خون ، بازوبند مخصوص را روي بازوي مصدوم گذاشته و به وسيله پوار پلاستيكي آن را باد مي كنيم تا وقتي كه نبض شريان بزند ، سپس به وسيله پيچ مربوطه به پوار ، فشار هواي داخل بازوبند را كم كرده تا اولين ضربه فشار سيستوليك (ماكزيمم) با دست و يا گوشي احساس شود كه مربوط به قدرت انقباض عضلات است و زماني كه ديگر صدايي به گوش نرسد بيانگر آن است كه فشار دياستوليك (مينيمم) دوره استراحت قلب قبل از انقباض را طي مي كند .
اختلاف بين درجه فشار دياستولي و سيستولي در تشخيص بيماريها و معالجه آن رل مهمي را بازي مي كنند . مقدار فشار خون به عواملي نظير سن ، جنس ، وزن بدن ، حالات روحي ، هيجانات و حالات فيزيولوژيك بدن بستگي دارد .
در سنين بالا بدليل تصلب شرايين (سفت وسخت شدن ديواره سرخرگها و شريآنها) عروق ، مقاومت بيشتري از خود نشان مي دهند . در نتيجه فشار خون بالا مي رود ، سموم نيز ممكن است باعث بالا رفتن فشار خون شوند .
لازم به يادآوري است كه براي اندازه گيري فشار خون ، بيمار بايد در حالت نشسته و يا خوابيده باشد .
• درجه حرارت بدن :
بدن بايد براي حفظ دماي خود در دامنة مناسب يعني 8/97 تا 4/100 درجه فارنهايت يعني 36 تا 38 درجه سانتي گراد ، تعادل ثابتي بين دريافت حرارت و از دست دادن آن برقرار سازد كه اصولاً عمل حفظ اين تعادل بر عهده يك ترموستات در عمق مغز مي باشد .
• روش ارزيابي دماي بدن :
– دماسنج را از طرفي نگه داريد كه مخزن مايع نقره اي رنگ (معمولاً مخزن جيوه) قابل رويت باشد .
– دماسنج را تكان دهيد ، تا حدي كه سطح مايع درون آن زير نشانگر دماي طبيعي قرار بگيرد (زير 37 درجه سانتي گراد)
– دماسنج را زير زبان بيمار قرار دهيد و بگذاريد به مدت سه دقيقه در محل باقي بماند . دماي بدن را مي توانيد با مشاهده سطحي كه مايع در آن قرار گرفته است خوانده و بدست بياوريد .
– در مورد كودكان مي توانيد آنرا در ناحيه زير بغل به مدت سه دقيقه قرار دهيد .
در مواقعي كه نبايد از طريق دهان دماسنج را استفاده كرد :
1- افراد بيهوش
2- افسرده
3- سرفه هاي شديد
4- حمله آسم
5- بيماران صرعي يا تشنجي
6- زخم يا توده در دهان
7- كودكان زير 5 سال
منبع: مباني كمك هاي اوليه ، ترجمه:دكتر نادر سيد رضوي. انتشارات:مؤسسه آموزش عالي علمي كاربردي هلال ايران. چاپ اول.1383.