نارسایی دستگاه گردش خون میتواند منجر به بروز شوک گردد که در صورت عدم درمان کافی و مناسب، ممکن است عملکرد اعضای حیاتی بدن مانند مغز و قلب دچار اختلال شده و در نهایت به مرگ ختم گردد. از آنجاییکه وجود درد و یا ترس می تواند منجر به بدتر شدن وضعیت فرد مبتلا به شوک شود،باید در صورت وجود احتمال پیشرفت شوک به مصدوم آرامش و اطمینان خاطر دهیم. افتراق شوک با منشاء گردش خون از شوک با منشاء روحی- روانی (سایکوژینک) ضروری است، برای مثال شوک روانی (سایکوژنیک) می تواند در فردی با استرس شدید هیجانی ایجاد گردد.
• عوامل ایجاد کننده شوک با منشاء دستگاه گردش خون
– ناتوانی قلب در پمپ کردن خون در دستگاه گردش خون (مثلاً در اثر سکته قلبی)
– گشاد شدن عروق خونی و در نتیجه آن کاهش فشار خون (مثلاً در عفونت های شدید و یا شوک آنافیلاکتیک)
– کاهش عرضه کافی بدن به ارگانهای حیاتی بدن (مثلاً در اثر خونریزی شدید و یا از دست دادن مایعات بدن به دلیل سوختگی ها، اسهال شدید و یا استفراغ مکرر)
البته در موارد از دست دادن مایعات، بدن در ابتدا گردش خون پوست و نواحی سطحی را کاهش داده و خون را بیشتر به سمت ارگانهای حیاتی جریان می دهد، ولی در صورت تداوم از دست دادن مایعات این واکنش کارساز نبوده و شوک پیشرفت خواهد کرد.
• علايم
o اوایل شوک، آزاد شدن اپي‌نفرين موجب ایجاد علایم زیر مي‌گردد:
– نبض سریع
– پوست رنگ پریده و یا آبی – خاکستری به خصوص داخل لب‌ها، اگر ناخن انگشت و يا لاله گوش فشار داده شود، رنگ سابق خود را نمي‌تواند سريعاً بدست آورد.
– تعریق و سرد شدن و به حالت خمیری درآمدن پوست.
o با پیشرفت شوک ممکن است علایم زیر نیز ایجاد گردند:
– احساس ضعف و گيجي
– حالت تهوع و احتمالاً استفراغ
– تشنگی
– تنفس سریع و سطحی
– نبض ضعیف و نخ مانند. اگر نبض مچ دست یا راديال حس نگردد نشان دهنده پايين آمدن زياد فشار خون مي‌باشد.
o باكاهش اكسيژن رساني به مغز:
– مصدوم ممکن است بیقرار، مضطرب و حتي مهاجم شود.
– ممکن است خمیازه کشیده و اصطلاحاً دچار عطش برای هوا گردد. (تشنگی هوا)
– ممکن است بیهوش شود.
– در نهایت ایست قلبی بروز خواهد كرد.
• اهداف درمانی
1- تشخیص شوک
2-درمان هرگونه علت شناخته شده برای بروز شوک
3-بهبود جریان خون به مغز، قلب و ريه‌ها
4-ترتيب انتقال مصدوم به بیمارستان
• اقدامات
1- در صورت تشخیص عامل بروز شوک اقدامات درمانی لازم را انجام دهيد (مثلاً براي خونریزی خارجی)
2- مصدوم را روی یک پتو بخوابانيد (تا وی روی زمین سرد قرار نگيرد) و سر او را پايين‌تر از تنه‌اش قرار دهيد زيرا پايين قرار دادن سر ممكن است سبب جلوگیری از بیهوش شدن مصدوم گردد. دائماً به مصدوم آرامش و اطمينان خاطر بدهيد.
3- پاهای وی را (حدود سی درجه) بالا برده و با قرار دادن چیزی به عنوان تكيه‌گاه زیر پای مصدوم، آنها را تثبيت نماييد تا خون‌رسانی به اعضای حیاتی اش بهتر صورت گيرد. اگر به وجود شکستگی شک دارید، دقت لازم و کافی در حرکت دادن وی به كار بريد.
4- لباس‌هایی که محکم به بدن چسبيده‌اند مانند كمربند، يقه لباس را شل و يا آزاد سازید تا از فشار روی گردن، سینه، یا کمر کاسته شود.
تذكر: اجازه كشيدن سيگار، خوردن، آشاميدن و يا انجام حركات غير ضروری را به مصدوم ندهيد. اگر مصدوم از تشنگی شدید شکایت دارد، لب‌های وی را با مقدار كمي آب مرطوب سازید و به هیچ وجه مصدوم را تنها نگذارید.
5-اگر بیمار استفراغ کرد او را به پهلو بخوابانيد يا سرش را به يك طرف بچرخانید تا محتویات دهانش تخلیه شود.
6-مصدوم را با پتو و يا كت پوشانيده و گرم نگه داريد.
تذكر: سعي نكنيد او را با بكار بردن بطري آب گرم و يا هرگونه منبع مستقيم گرما‌زا، گرم نماييد.
7-با اورژانس تماس بگيريد و نبض، تنفس و سطح هوشیاری وی را هر ده دقيقه كنترل و يادداشت نماييد. آماده انجام عمليات احياء در صورت لزوم باشيد.
منبع: مباني كمك هاي اوليه ، ترجمه:دكتر نادر سيد رضوي. انتشارات:مؤسسه آموزش عالي علمي كاربردي هلال ايران. چاپ اول.1383.
