آنتي اكسيدانها محافظ كمكي سلولهاي بدن در مقابل تشكيل راديكالها هستند و شامل ويتامينها، مواد معدني، آنزيمها و محصولات طبيعي ميشوند. راديكالهاي آزاد مشتق از اكسيژن مواد سمي هستند كه در جريان واكنشهاي درون سلولي توليد ميشوند. اين مواد گاهي مي توانند موجب صدمات پايدار در سلول شوند. اعتقاد بر اين است كه اين مواد منشا پيري و تعدادي از بيماريها ميباشند. در بدن گلبولهاي سفيد با راديكالهاي آزاد واكنش داده و سلولهاي بدن را در مقابل مضرات آنها محافظت ميكنند.
قرار گرفتن در معرض آلودگيهاي محيطي مانند: سيگار كشيدن، آلودگي هوا، تشعشع آفتاب و يا ساير سموم موجب افزايش اكسيداسيون ميشود كه بيشتر از توانايي سيستم ايمني بدن براي مقابله با آن است. با افزايش راديكالهاي آزاد در بدن انسان، منابع سيستم ايمني به شدت درگير مبارزه با راديكالهاي آزاد ميشوند.
توانايي آنتي اكسيدانها در مبارزه با راديكالهاي آزاد موجب افزايش قدرت سيستم ايمني در تشخيص و مبارزه با سموم ميشود. آنتي اكسيدانها به راديكالهاي آزاد متصل شده و تركيبي تشكيل ميدهند كه در نتيجه، تخريب سلول توسط راديكالها مهار شده و اين تركيب تشكيل شده از بدن دفع ميشود.
در ادامه منابع عمده آنتي اكسيدانها و نقش آنها در حفاظت از سلولهاي بدن مورد بررسي قرار ميگيرد.
ليكوپن (Lycopene)
رنگدانه قرمز مواد غذايي مانند گوجه فرنگي، گريپ فروت صورتي و هندوانه ناشي از مادهاي به نام ليكوپن كاروتنوئيد است. تحقيقات نشان داده كه اين ماده يك آنتياكسيدان قوي است و ميتواند با شماري از بيماريها از جمله بيماريهاي قلبي و سرطان مقابله كند. هر چه غلظت ليكوپن بيشتر باشد (به عنوان مثال در رب گوجه فرنگي يا كچاپ) اثر محافظتي آن نيز بيشتر است. بدن انسان قادر به ساخت اين ماده نيست و بايد از منابع طبيعي تامين شود. ليكوپن داراي توانايي خاص در خنثي كردن راديكالهاي آزاد ميباشد. منبع عمده آن ميوههاي تازه و سبزي ها ميباشد و حرارت دادن غذا به عنوان مثال هنگام تهيه رب گوجهفرنگي يا كچاپ موجب تبديل آن به فرم ديگري ميشود كه قابليت جذب بيشتري دارد.
از اثرات مهم اين دسته ميتوان كمك به تقويت سيستم ايمني و مقابله با راديكالهاي آزاد را نام برد.
كوآنزيم (Co – enzyme Q10) Q10
Co – Q10 يا اوبي كينون يك ويتامين يا شبه ويتامين است كه به ميزان كم در طيف گستردهاي از مواد غذايي يافت ميشود و در تمام بافتهاي بدن ساخته ميشود. Co – Q10 ماده مورد نياز جهت يك سري واكنشهاي توليد انرژي داخل سلولي است كه عملكرد سلول به آن وابسته است.
اين ماده به عنوان يك آنتي اكسيدان قوي عمل ميكند و ميتواند به خنثي كردن تخريب سلول ناشي از راديكالهاي آزاد كمك كند.
Co – Q10 علاوه بر اين كه در تمام سلولهاي بدن توليد ميشود، به مقدار كم در ساير غذاها خصوصا در گوشت و ماهي يافت ميشود. چون اين ماده محلول در چربي است بهتر است با غذاهايي كه حاوي مقداري چربي است مصرف شود.
چاي سبز
چاي سبز قرنها در هند، چين، ژاپن و ايران مصرف شده است. در طب سنتي چين و هند نيز به عنوان محرك اعصاب (در خواب آلودگي)، ادرارآور، قابض (براي كنترل خونريزي و كمك به بهبود زخم) و بهبود سلامت قلب مصرف ميشده است. ساير مصارف چاي سبز شامل درمان نفخ، تنظيم دماي بدن و ميزان قند خون، بهبود هضم غذا و بهبود فعاليتهاي مغزي ميباشد.
پلي فنلها موادي هستند كه به عنوان آنتياكسيدان قوي عمل ميكنند. در مقايسه با چاي سياه، چاي سبز ميزان پلي فنل بيشتري دارد و در مقابل ميزان كافئين چاي سياه 3 برابر كافئين چاي سبز است. به طور خلاصه آنتياكسيدانهاي موجود در چاي خصوصاً چاي سبز پس از مصرف از روده جذب ميشوند و مصرف مداوم چاي ميتواند موجب افزايش قابل توجه در ظرفيت آنتي اكسيدان خون، در نتيجه كاهش آسيبهاي مهم سلولي شود.
ويتامين C
ويتامين Cغلظت بالايي در خون و بافتهاي بدن داشته و به عنوان ماده اصلي توليد كلاژن كه ماده اتصال دهنده سلولها جهت تشكيل بافت است، عمل ميكند.
از عملكردهاي مهم ويتامين C در بدن ميتوان، كمك به سيستم ايمني جهت مقابله با مهاجمهاي خارجي و سلول هاي توموري، محافظت از سيستم قلبي و عروقي و كمك به بهبود عملكرد سيستم عصبي را نام برد.
اين ويتامين به سلامت استخوانها و پيشگيري از بيماريهاي لثه و بهبود زخمها كمك ميكند. همچنين در بهبود درد و التهاب نيز موثر است.
به عنوان يك ماده محلول در آب، ويتامين C در موقعيت منحصر به فردي است كه ميتواند راديكالهاي آزاد محلول در آب را قبل از اين كه به بافت چربي آسيب برسانند، خنثي كند.
مركبات حاوي مقدار زيادي ويتامين C هستند، لايه سفيد مركبات نيز حاوي ويتامين C و ماده بيوفلاونوئيد است كه در محافظت مويرگها نقش دارد.
ساير سبزيجات حاوي ويتامين C عبارتند از:
گوجه فرنگي، كلم بروكلي، فلفل قرمز و سبز، كاهو و ساير سبزيجات با برگ سبز.
ويتامين E
ويتامين E يك ويتامين محلول در چربي است و فعاليت نوع ساخته شده آن نصف ميزان فعاليت فرم طبيعي آن است. تحقيقات نشان داده است كه ويتامين E در عملكرد سيستم ايمني، ترميم DNA و ساير واكنشهاي متابوليك نقش دارد.
سلنيوم ماده معدني است كه در توليد مادهاي به نام گلوتاتيون مصرف شده و به فعاليت سيستم ايمني كمك نموده و براي سلامت عملكرد تيروئيد لازم است.
ماده گلوتاتيون در كبد توليد ميشود و همراه ويتامين E در حفاظت غشاء سلول از آسيبهاي ناشي از راديكالهاي آزاد كمك كرده و در سمزدائي تركيبات مضر در كبد نقش دارد.
به علاوه اين ماده وارد جريان خون شده و به افزايش انعطاف گلبولهاي قرمز و تقويت گلبولهاي سفيد به عنوان بخشي از سيستم ايمني كمك ميكند.
به دليل احتمال افزايش ميزان سلنيوم به مقدار سمي در بدن مصرف طولاني مدت بدون تجويز پزشك توصيه نميشود. به علاوه بيماران بايد از ميزان دريافت سلنيوم از طريق غذاهاي دريايي، غلات سبوسدار، جو دو سر و آجيل آگاه باشند.
در يك نتيجهگيري كلي ميتوان گفت رژيمهاي غني از آنتي اكسيدانها ميتوانند باعث كاهش خطر بروز برخي از سرطانها، بيماريهاي قلبي، آسم، ديابت و پاركينسون شوند. به علاوه تحقيقات نشان داده كه آنتياكسيدانها اثرات حفاظتي بر تحكيم قواي ايمني در مقابله با سموم در بدن انسان را دارند.
گردآوري: دكتر نسرين پرهيزكاري
منبع خبر: مرکز بهداشت و درمان دانشگاه تهران