آمپول‌هاي پيشگيري از بارداري يكي از روش‌هاي هورموني جلوگيري از بارداري مي‌باشند كه بعد از قرص‌هاي تركيبي و شيردهي، در پيشگيري از حاملگي بسيار موثر هستند. اين آمپول‌ها در هر محدوده سني براي زنان و حتي زناني كه سابقه حاملگي نيز ندارند، قابل استفاده مي‌باشد.
آمپول‌هاي جلوگيري از بارداري كه فعلا در ايران مورد استفاده قرار مي‌گيرند دو نوع هستند:
الف: آمپول‌هاي سه ماهه كه داراي هورمون پروژسترون مي‌باشند و DMPA يا مگسترون ناميده مي‌شوند.
ب: آمپول‌هاي يك ماهه كه تركيبي از استروژن و پروژسترون مي‌باشند و سيكلوفم ناميده مي‌شوند.
• آمپول مگسترون -DMPA
يك روش تزريقي پيشگيري از بارداري است كه طي دوره‌هاي سه ماهه تزريق مي‌شود. ماده موثر اين آمپول دپومدروكسي پروژسترون استات 150 ميلي ليتر بوده و ميزان اثر بخشي آن 7/99 درصد مي‌باشد.
• مكانيسم عمل
1- جلوگيري از تخمك‌گذاري
2- افزايش موكوس دهانه رحم و تاخير در رساندن اسپرم به داخل رحم
3- تاثير بر مخاط آندومتر (مخاط داخلي) رحم
• مزاياي آمپول‌هاي سه ماهه پيشگيري از بارداري
– اثر بخشي بالا و سهولت استفاده آن
– قابل استفاده در هر دوره سني (به جز افراد زير 16 سال)
– فواصل زماني طولاني (دوره‌هاي سه ماهه)
– قابل استفاده در دوران شيردهي و افزايش شير مادر
– مناسب براي افرادي كه در استفاده روزانه از روش‌هاي جلوگيري از بارداري مشكل دارند (مانند كوچ نشين‌ها، افراد فراموش كار و عقب‌ماندگان ذهني و …)
– كاهش ابتلا به سرطان‌هاي آندومتر و تخمدان، بيماري‌هاي التهابي لگن (PID)، كم خوني، فيبروم رحمي، حاملگي خارج از رحم (EP)، كانديديازيس واژن، ديسمنوره (در زمان قاعدگي)، متيل اشمرز و مشكلات قبل از قاعدگي(PMS)
– افزايش ندادن عوارض استروژني به دليل نداشتن هورمون استروژن
– عدم نياز به قطع مصرف آمپول قبل از اعمال جراحي بزرگ
– مناسب براي زناني كه مبتلا به ديابت يا ناراحتي تيروئيد هستند
– تداخل نداشتن با تماس جنسي
– مناسب براي بيماران تشنجي (در صورتي كه كاربامازپين و فني توئين مصرف نمي‌كنند)
– در زناني كه شوهرانشان وازكتومي شده‌اند و در نوبت انتظار پاسخ آزمايش منفي اسپرم هستند.
– در زناني كه سابقه سردرد ميگرني دارند، قابل استفاده مي‌باشد (به شرط آن كه منجر به افزايش سر درد شديد نشود)
– در زناني كه سابقه حاملگي ندارند.
*توجه
مصرف آمپول DMPA در افراد زير 16 سال، به دليل احتمال اثرات منفي بر رشد استخواني توصيه نمي‌شود.
• معايب
– تاخير در بازگشت باروري (باروري 6 ماه تا يك سال بعد از آخرين تزريق صورت مي‌گيرد)
– عدم پيشگيري از بيماري‌هاي مقاربتي از جمله HIV
– احتمال افزايش شديد وزن (بهتر است در زنان بالاي 90 كيلو تزريق نشود)
– آمنوره و اختلالات قاعدگي (كه به صورت لكه بيني‌هاي مداوم و گاهي خونريزي‌هاي شديد ظاهر مي‌شود)
-لزوم تزريق در فاصله‌هاي سه ماهه و مراجعه به مراكز خاص درماني جهت تزريق
• موارد منع مصرف آمپول‌هاي سه ماهه
1- بارداري يا شك به احتمال آن
2- سرطان پستان
3- بيماري شديد قلبي
4- خونريزي واژينال بدون علت مشخص
5- سابقه سكته مغزي
6- اختلالات شديد انعقادي
7- ترومبوآمبولي يا سابقه آن
8- بيماري ديابت كنترل نشده، ديابت با ضايعه عروقي يا ابتلا به ديابت با سابقه بيست ساله
9- فشار خون كنترل نشده
10- بيماري‌هاي شديد كبدي (آدنوم كبدي)
11- حساسيت به هورمون‌هاي استروئيدي
• عوارض آمپول‌هاي سه ماهه
الف- عوارض شايع
آمنوره – لكه بيني – خونريزي شديد – افزايش وزن
– آمنوره (قطع غيرطبيعي قاعدگي) : اگر آمنوره از ابتداي شروع تزريق باشد، اشكال ندارد و طبيعي است. ولي اگر ابتدا خونريزي نامرتب يا مرتب رحمي داشته باشد و بعد از آن دچار آمنوره گردد، بايد از نظر احتمال حاملگي بررسي شوند.
– لكه بيني: معمولا در 2 يا 3 ماه اول تزريق، ايجاد مي‌شود ولي حداكثر 6 ماه تا يك سال بعد از بين مي‌رود.
– خونريزي شديد: در اوايل تزريق آمپول بوده و با درمان دارويي بهبود مي‌يابد. در صورت عدم پاسخ به درمان، تزريق بعدي انجام نمي‌شود.
– افزايش وزن: با رعايت رژيم غذايي و ورزش قابل كنترل است.
ب – عوارض غير شايع
تغيير خلق و خوي (بي‌خوابي و افسردگي*) – حساسيت پستان‌ها – سر درد و سر گيجه – نفخ شكم – تاخير در بازگشت باروري – كاهش ميل جنسي – در موارد نادر بروز سرطان پستان
* در موارد افسردگي شديد با مصرف دارو، بهتر است تزريق انجام نشود.
• زمان شروع تزريق آمپول DMPA
در زمان قاعدگي: اولين تزريق از روز 1 تا 5 قاعدگي انجام مي‌شود (اين تزريق معمولا در مراكز بهداشتي درماني صورت مي‌گيرد) و بعد از اولين تزريق تا يك هفته استفاده از كاندوم ضرورت دارد.
• مادران غير شيرده
پس از زايمان: بلافاصله پس از زايمان و تا 3 هفته بعد از آن امكان تزريق وجود دارد و نياز به قاعدگي مادر نمي‌باشد.
بعد از سقط: 5 روز اول بعد از سقط تزريق انجام مي‌شود و اگر مادري بعد از 5 روز، با جواب منفي BHCG (تست حاملگي) مراجعه كند، مي‌توان تزريقي براي او انجام داد . در غير اين صورت و نداشتن جواب آزمايش بايد تا شروع قاعدگي صبر كند.
• مادران شيرده
در صورت قاعده نشدن مادر و تغذيه شيرخوار فقط با شير مادر،6 هفته پس از زايمان اولين تزريق انجام مي‌شود و در صورت قاعده شدن مادر، تزريق در 1 تا 5 قاعدگي صورت مي‌گيرد و تا يك هفته بايد از كاندوم استفاده شود.
فاصله زماني تزريقات بعدي،3 ماه بعد از تزريق قبلي مي‌باشد. مي‌توان اين تزريق را 2 هفته زودتر يا 2 هفته ديرتر انجام داد. (14 90) روز
نكته:
در صورتي كه فردي بعد از 2 هفته با جواب آزمايش BHCG منفي مراجعه كند، مي‌توان تزريق بعدي را انجام داد.
• نحوه تزريق
1- ويال را خوب تكان دهيد.
2- در عضله سرين با بازو تزريق نماييد.
3- محل تزريق را ماساژ ندهيد.
• موارد هشدار دهنده
در صورت بروز هر يك از علايم زير در هنگام استفاده از DMPA بايد فوري به بيمارستان مراجعه كرد
– خونريزي شديد يا طولاني
– سر درد شديد همراه با تاري ديد و اختلالات بينايي (ديدن خطوط زيگزاكي، برق زدن چشم يا فلاشينگ و …)
– زردي چشم و پوست
– افزايش فشار خون
– اختلال در تكلم و اختلال در حركت
– تاخير در قاعدگي (در صورتي كه سابقه قاعدگي منظم در هنگام استفاده از DMPA داشته است)
• حاملگي همزمان با DMPA
اگر فردي در زمان مصرف DMPA باردار شود، احتمال افزايش مرگ و مير نوزادي بدليل كاهش وزن هنگام تولد (IUGR) وجود دارد. بنابراين افراد ذكر شده بايد تحت مراقبت‌هاي ويژه دوران بارداري باشند.
نكته: تزريق DMPA ناباروري دايمي ايجاد نمي‌‌كند. اگر فردي كه DMPA تزريق مي‌كند و پس از پايان مهلت 3 ماهه DMPA مايل به استفاده از اين روش نيست ولي تمايل دارد پيشگيري را ادامه دهد، مي‌تواند از هر روش پيشگيري از بارداري ديگري استفاده نمايد. گردآوري: طاهره ثابت، كارشناس مامايي
